Plaza Anlaşması, döviz kurları, ticaret ve para politikaları

Plaza Anlaşması 1985. Anahtar çıkarımlar:

-Plaza Anlaşması, Fransa, Almanya, İngiltere, ABD ve Japonya’dan oluşan G-5 ülkeleri arasında 1985 tarihli bir anlaşmaydı.

-Plaza Anlaşmasının amacı, artan ABD ticaret açığını azaltmak için ABD dolarını zayıflatmaktı.

-Plaza Accord, yen ve Deutsch markının dolar karşısında değerinin çarpıcı biçimde artmasına yol açtı.

-Plaza Anlaşması’nın istenmeyen bir sonucu, Japonya’nın yavaş büyüme ve deflasyonla dolu “Kayıp On Yılı”nın yolunu açmasıydı.

1980’in başından Mart 1985’teki zirvesine kadar Plaza Anlaşması’na giden yolda ABD doları yüzde 47,9’un üzerinde değer kazandı. Güçlü dolar, ithal malları nispeten daha ucuz hale getirdiği için ABD imalat sanayii üzerinde baskı yarattı. Bu, Caterpillar ve IBM gibi birçok büyük şirketin Kongre’ye, dolayısıyla Plaza Anlaşması’na adım atması için lobi yapmasına neden oldu.

ABD federal açığını azaltma sözü verdi. Japonya ve Almanya, vergi indirimleri uygulamak gibi politikalarla iç talebi artıracaktı. Tüm taraflar, cari hesap dengesizliklerini düzeltmek için gerektiğinde döviz piyasalarına doğrudan müdahale etmeyi kabul etti.

Plaza Anlaşması’nın ardından ABD doları keskin bir düşüş yaşadı. Anlaşma, ABD’nin Almanya ile olan açığını önemli ölçüde azaltmasına rağmen, ABD-Japonya ticaret açığını azalttı, ancak ortadan kaldırmadı. Politika hedeflerinin tümü karşılanmadı, ancak ABD ticaret açığını hafifletmek için doları zayıflatma genel hedefi işe yaradı.

ABD cari hesap dengesi, GSYİH’nın bir yüzdesi olarak 1985 ve 1987 arasında istikrar kazandı ve ardından 1991’e kadar hafif bir fazla elde etmeye doğru yükseldi.

-Amaca ulaştıktan sonra ne oldu?

 1987 yılına gelindiğinde, Plaza Anlaşması büyük ölçüde istenen etkiyi elde etmişti ve ABD hükümeti doların daha fazla zayıflamasını istemiyordu. İkinci bir anlaşma, Louvre Anlaşması, 1987’de doların devam eden düşüşünü durdurmak ve döviz kurlarını istikrara kavuşturmak için imzalandı.

Louvre Anlaşması, Plaza Anlaşması kapsamında yürütülen politikaları kısmen tersine çevirmek için uygulandı. ABD ve Japonya parasal taahhütlerini yerine getirdiler ve beş ülke para birimlerinin belirli bir aralığın dışına çıkması durumunda devreye girmeyi kabul etti.

-Japonya ne olacak?

Ancak Anlaşmanın istenmeyen bir sonucu, Japonya’nın Doğu Asya ile ticaretini ve yatırımını artırarak ABD’ye daha az bağımlı hale getirmesiydi.

Yine de yükselen bir yen, Japonya ekonomisi üzerindeki resesyon baskılarına da katkıda bulunmuş olabilir. Güçlü yen, Japon ihracata dayalı endüstrilerinde kısa vadeli büyük bir şoka yol açtı. Bu şokun etkilerini dengelemek için Japon hükümeti, yerel ekonomiyi canlandırmak amacıyla genişleyici bir para ve maliye politikası kampanyasına girişti.

Bu muazzam makroekonomik teşvik, diğer politikalarla birlikte, 1980’lerin sonlarında Japonya’nın finans ve emlak piyasalarında eşit derecede büyük kredi ve varlık fiyatları balonları yarattı. Bu balon patladığında, Japonya 1990’lar ve 2000’ler boyunca süren uzun bir düşük büyüme ve deflasyon dönemi yaşadı. Böylece Plaza Anlaşması, Japonya’da “Kayıp On Yıl”ın yayılmasına yardımcı oldu.

Plaza Anlaşmasının Başarısı. Grafik anlaşmanın yapıldığı tarihte başlar… Kaynak: Bloomberg

-Bugün ile benzerlikler

 ABD doları bu yıl dünyanın önde gelen para birimleri karşısında yüzde 13,5 yükseldi. Yirmi yıldır ilk kez Temmuz ayında euro ile pariteye ulaştı. Yüzyılın başından beri görülmeyen seviyeler olan dolar başına 144 yen ve 0,93 pound’a ulaştı. Böyle bir dolar gücü, küresel ekonominin geri kalanı için sorun yaratabilir ve tarih bunun nedenini gösteriyor.

Doların Zaman Yolculuğu (1980’ler ve 2020’ler) Başlıca Para Birimleri Dolar Karşısında Zayıfladı… Kaynak: Bloomberg

 Geçtiğimiz birkaç ay içinde dolar, 1985’ten bu yana yalnızca bir kez görülen göreli bir güce ulaştı. Hem 1980’lerin başında hem de 2020’lerin başında, büyük mali harcamalar ve hızla sıkılaşan para politikası, doların değerinde bir dalgalanmayı kolaylaştıran koşullar yarattı.

Salgına yanıt olarak, Başkan Joe Biden benzer şekilde Amerikan Kurtarma Planı aracılığıyla genişletici maliye politikası üstlendi. Enflasyon hızlanırken, Fed faiz oranlarını yükselterek ve niceliksel sıkılaştırma uygulayarak yanıt verdi. Ancak diğer merkez bankaları, Fed eyleminin hızı ve kapsamının gerisinde kaldı. Fed, faizleri her biri yetmiş beş baz puanlık iki kez artırdı, Avrupa Merkez Bankası ise yalnızca elli puan artırdı ve Japonya Merkez Bankası oranları değiştirmekten çekindi.

Daha yüksek karşılaştırmalı faiz oranlarının bir sonucu olarak daha yüksek getiriler ve ayrıca küresel bir durgunluk korkuları sırasında doların güvenli liman statüsü, sermaye girişini teşvik etti ve dolar kurunu güçlendirdi.

Stagflasyon riskleri ve para politikalarının duruşu. Küresel ve önde gelen ekonomiler son 40-45 yılın en ağır maliyet enflasyonunu yaşıyor. Dünya ekonomisinin üretim çarkları olan tarım ve gıda, enerji, metaller ve madenler açısından en kritik emtia ve ara ürünlerin tümünde girdi maliyetlerinde tarihi bir sıçrama yaşandı. 1970’lerdeki petrol krizlerinde para politikalarının sıkılaştırılması, maliyet enflasyonu açısından yükselmeye devam eden enflasyon eğilimini yavaşlatmada veya kırmada işe yaramamış, başta ABD ve Avrupa ülkeleri olmak üzere önde gelen ülkeleri stagflasyona sürüklemiştir.

Fed Başkanı Jerome Powell’ın açıklaması net: “Enflasyonun yükselmesine neden olan pek çok şey Fed’in kontrolü dışında görünüyor. Dış etkenler Fed’in enflasyonu kontrol etmesini zorlaştırıyor.” Bunun nedeni, maliyet enflasyonu ile mücadelede para politikalarının etkinliğinin zayıf olmasıdır.

Stagflasyon, yalnızca para politikalarını sıkılaştırarak, ekonomideki talebi, hanehalkı tüketimini ve özel sektör yatırım harcamalarını bastırarak ve aynı zamanda ciddi ekonomik durgunluk ve işsizlik sorununu ağırlaştırarak maliyet enflasyonu odaklı yüksek enflasyon sorununu kontrol altına almaya çalışıldığında ortaya çıkar.

Dünya Bankası geçtiğimiz günlerde Küresel Ekonomik Görünüm raporunu yayınladı. Raporda, bazı merkez bankalarının politika önlemlerinin yol açacağı ağır durgunluğun durgunluk riskini artıracağı vurgulandı.

Dünya Bankası’nın raporunda işaret ettiği “stagflasyon riski” de iklim değişikliğini durdurmak için atılacak adımların önünde engel olabilir. Dünyanın önde gelen merkez bankalarından bazıları, enflasyonu hızla aşağı çekmeye odaklanarak sıkılaştırdıkları para politikalarıyla ağır bir resesyon riskini alırken, aynı zamanda büyük bir işsizlik ve gezegeni koruyacak yatırımları sekteye uğratma riskini de taşıyorlar.

-Fed ve BoJ arasındaki ayrılık

-Fed. Enflasyon geçen yıl veya daha fazla süredir hızla yükseliyor ve Fed bununla mücadele etmek için agresif bir şekilde faiz oranlarını yükseltiyor. Faiz oranlarını yükseltmenin yanı sıra, Fed aynı zamanda tahvil portföyünü azaltıyor ve son zamanlarda aylık satışlarını Eylül ayında 95 milyar dolara iki katına çıkardı. Fed bilançosunu boşaltırken, bu hareket finansal sistemden likiditeyi boşaltmaya ve enflasyonu yavaşlatmaya yardımcı oluyor.

Yaklaşık yüzde 3,6 ile 10 yıllık Hazine tahvili şu anda 2011 başından bu yana en yüksek seviyesinde. 2021’deki bazı iniş ve çıkışların ardından gösterge tahvil, Aralık 2021’den bu yana ve özellikle de mart ayının başından beri, yani tam olarak oturduğundan beri yükseldi.

-BoJ

Forex piyasalarına fiziksel bir müdahaleden bahsedilmesine rağmen, analistlerin hepsi yen zayıflamasının ardında başka bir nedene işaret ediyor: Japonya Merkez Bankası’nın getiri eğrisi kontrolü (YCC) politikası – 2016’da uygulanan ve 10 yıllık Japon hükümetini sınırlayan bir strateji tahvil getirileri yaklaşık yüzde 0 ve hedef etrafında örtük yüzde 0.25’lik bir üst sınırı savunmak için sınırsız miktarda JGB satın alıyor.

Getiri eğrisi kontrol politikası, Japonya’daki enflasyonu yüzde 2 hedefine getirmeyi amaçlıyor. Salı günü Japonya, çekirdek enflasyonun ağustos ayında bir yıl öncesine göre yüzde 2.8 arttığını, yaklaşık sekiz yılın en hızlı büyümesini ve enflasyonun BOJ’un hedefini aştığı art arda beşinci ay olduğunu bildirdi.

HSBC’nin Kıdemli Asya FX Stratejisti Joey Chew, bu politikayı savunmanın, Maliye Bakanlığı tarafından kararlaştırılacak ve Japonya Merkez Bankası tarafından yürütülecek bir kur müdahalesi yerine merkez bankasının önceliği olacağını söyledi.

Chew, geçen hafta CNBC’ye verdiği demeçte, “BOJ, getiri eğrisi kontrol politikasını sürdürmek için teorik olarak sınırsız tahvil alımları yapacak” dedi. Dolar-yen satışlarının Japon para biriminin likiditesini sıkılaştıracağı düşünüldüğünde, bu tür parasal işlemlerin herhangi bir olası döviz hareketine biraz aykırı olacağını da sözlerine ekledi.

Chew, “Bu noktada döviz müdahalesinden bahsetmenin önemli bir etkisi olmayabilir” dedi. “Gerçek müdahale bile sadece büyük ama kısa ömürlü bir tepkiye yol açabilir.”

 Dış ticaret durumu

-ABD

Mal ve hizmet ihracatı (GSYİH’nın yüzdesi) Kaynak: World Bank, OECD

ABD Sayım Bürosu ve ABD Ekonomik Analiz Bürosu, mal ve hizmet açığının Haziran ayındaki 80,9 milyar dolardan 10.2 milyar dolar düşüşle Temmuz ayında 70,6 milyar dolara revize edildiğini açıkladı.

Mal ve Hizmet Ticareti Açığı (Mevsimsellikten Arındırılmış). Kaynak: U.S. Bureau of Economic Analysis, U.S. Census Bureau

ABD Uluslararası Mal ve Hizmet Ticareti Açığı. Kaynak: U.S. Bureau of Economic Analysis, U.S. Census Bureau

Amerika Birleşik Devletleri’nden yapılan ihracat, bir önceki aya göre yüzde 0,2 veya 0,5 milyar ABD doları artarak 2022 yılının Temmuz ayında 259,3 milyar ABD dolarına yükselerek serinin başladığı 1950’den bu yana en yüksek seviye oldu.

Hizmet ihracatı, seyahat (0,6 milyar ABD doları) ve diğer ticari hizmetler (0,3 milyar ABD doları) başta olmak üzere 0,8 milyar ABD doları artarak 76,3 milyar ABD dolarına ulaşmıştır.

Öte yandan, sanayi malzeme ve malzemeleri (-0.9 milyar dolar), başta doğalgaz (-1.3 milyar dolar) ve diğer petrol ürünleri (-1 milyar dolar) olmak üzere mal ihracatı 0,3 milyar dolar azalarak 183 milyar dolar oldu.

Ayrıca gıda, yem ve içecek satışları 1,3 milyar ABD doları düştü. Sermaye malları ihracatı ise 2,1 milyar ABD doları, otomotiv araç, aksam ve motorları ihracatı ise 0,9 milyar ABD doları artmıştır.

ABD aylara göre ihracat. Kaynak: ABD Sayım Bürosu

-Japonya

Mal ve hizmet ihracatı (& GSYİH) – Japonya. Kaynak: World Bank, OECD

Japonya’dan yapılan ihracat, Ağustos 2022’de yıllık bazda yüzde 22,1 artarak 8,061,9 milyar JPY’ye yükseldi, yüzde 23,6’lık piyasa beklentisinin altında ve temmuz ayındaki yüzde 19’luk artışın ardından.

Yine de bu, sevkiyatlarda art arda 18. ay oldu; makine satışları, yarı iletken makineler (yüzde 22,4) ve güç üreten makineler (yüzde 10,7) tarafından yönlendirilerek yüzde 17 arttı;

Taşıma ekipmanlarının payı yüzde 30,8 artarken, motorlu taşıtlar (yüzde 39,3) ve otomobiller (yüzde 39,7) öne çıktı.

Ayrıca, yarı iletkenler (yüzde 8,9) ve IC (yüzde 8,9) nedeniyle elektrikli makine satışlarında (yüzde 12,9) artışlar vardı;

Diğerleri (yüzde 31,5), çoğunlukla bilimsel, optik aletler (yüzde 15) tarafından yönlendirildi; plastik malzemelerle bağlantılı kimyasallar (yüzde 3); ve demir-çelik (yüzde 11,2) ve demir dışı metaller (yüzde 12,5) ile üretilen mamul mallar (yüzde 12,4).

İhracat lokasyonlarındaki değişimler: Çin (yüzde 13,5), ABD (yüzde 33,8), Hong Kong (yüzde 5,2), Tayvan (yüzde 1,1), Güney Kore (yüzde 20,3), Singapur (yüzde 44,1), Tayland (yüzde 16,6), Malezya (yüzde 58,2), Endonezya (yüzde 48,5), Almanya (yüzde 11,2), Avustralya (yüzde 80,4) ve AB (yüzde 16,7).

Japonya aylara göre ihracat. Kaynak: Ministry of Finance, Japan

-Almanya 

Mal ve hizmet ihracatı – Almanya. Kaynak: World Bank, OECD

 Almanya’dan yapılan ihracat, 2022 yılının temmuz ayında yıllık yüzde 10,8 artarak 127,6 milyar Euro’ya yükseldi. Rusya’ya yapılan ihracat 1 milyar Euro’yu oluşturdu ve ülke, Almanya’nın ihracatının başlıca hedef ülkeleri arasında bir yıl önce 14. sırada yer alırken, 25. sırada yer aldı. .

Mevsimsellikten arındırılmış bazda, ihracat Haziran ayına göre %2.1 düşüşle 131,3 milyar Euro’ya gerilerken, sevkiyatlar Rusya (yüzde -15,1), ABD (yüzde -13,7), Çin (yüzde -0,3) ve Birleşik Krallık’a (-4,6) düştü.

Almanya aylara göre ihracat. Kaynak: Federal Statistical Office

Borçlanma maliyetini arttırmanın riskleri. Merkez Bankası, enflasyonun enflasyon hedefinin önemli ölçüde üzerine çıkacağı tahmin edildiğinde genellikle faiz oranlarını yükseltir. Daha yüksek faiz oranları borçlanma maliyetini artırmakta, harcanabilir geliri azaltmakta ve dolayısıyla tüketici harcamalarındaki büyümeyi sınırlandırmaktadır. Daha yüksek faiz oranları, enflasyonist baskıları azaltma ve yerel parada değerlenmeye neden olma eğilimindedir.

Yüksek faiz oranlarının etkisi

 Daha yüksek faiz oranları ile borçlanma maliyetini artırılır, artık kredi kartları ve kredilerdeki faiz ödemeleri daha pahalıdır. Bu da insanları borç almaktan ve harcamaktan caydırıyor. Halihazırda kredisi olan kişiler, faiz ödemelerine daha fazla harcadıkları için daha az harcanabilir gelire sahip olacaklardır. Bu nedenle diğer tüketim alanları düşecektir.

Bu nedenle, daha yüksek faiz oranları tüketici harcamalarını ve yatırımları azaltma eğiliminde olacaktır. Bu, toplam talepte (AD) bir düşüşe yol açacaktır.

AD’yi düşürürsek, aşağıdakilere neden olma eğiliminde olacaktır:

-Daha düşük ekonomik büyüme (hatta negatif büyüme – durgunluk)

-Daha yüksek işsizlik. Üretim düşerse, firmalar daha az mal üretecek ve bu nedenle daha az işçi talep edecektir.

-Cari hesapta iyileştirme. Daha yüksek oranlar, ithalat harcamalarını azaltacak ve daha düşük enflasyon, ihracatın rekabet gücünü artırmaya yardımcı olacaktır.

Faiz oranlarının AD üzerindeki etkisini gösteren AD/AS diyagramı

Sonuç? Dünya ekonomisi zor durumda. Küresel olarak stagflasyon riskleri arttıkça, ülkelere göre farklı önlemler alınıyor. Japonya, enflasyonu düşürmek için getiri eğrisini kontrol ederken, ABD faiz oranlarını sıkı bir şekilde artırıyor.

Ayrıca, USD’nin yükselişi küresel ticaret için bir güçlüktür. Benzer bir durum 1980’lerde meydana geldi ve Plaza Anlaşması’na yol açtı. Ancak bu kez hem çevresel hem de ekonomik olarak günümüz dünya koşullarına uymadığı için böyle bir anlaşmanın geri alınması pek olası görünmüyor.

Kaynak: Tera Yatırım- Enver Erkan
Hibya Haber Ajansı