Cari işlemler dengesi

TCMB tarafından açıklanan ödemeler dengesi istatistiklerine göre 2022 yılının Mayıs ayında 5.831 milyon dolar açık veren cari denge, 2023 yılının aynı ayında 7.933 milyon dolar açık verdi. Böylece 2023 yılı Nisan ayında 57.859 milyon dolar olan 12 aylık cari işlemler açığı, Mayıs ayında 59.961 milyon dolara yükseldi. Cari açığın yükselmesinde; ödemeler dengesi tanımlı dış ticaret açığının, Mayıs ayında önceki yılın aynı ayına göre 1.655 milyon dolar artarak 10.480 milyon dolara yükselmesi ve hizmetler dengesi kaynaklı girişlerin 86 milyon dolar azalarak 3.858 milyon dolara gerilemesi etkili oldu. Birincil gelir dengesinden kaynaklanan net çıkışlar, önceki yılın aynı ayına göre 459 milyon dolar artarak 1.320 milyon dolar olarak gerçekleşti. 2022 yılı Mayıs ayında 89 milyon dolar net çıkış kaydedilen ikincil gelir dengesi kaleminde, 2023 yılının aynı ayında 9 milyon dolar net giriş yaşandı.

2023 yılı Mayıs ayında 21,3 milyar dolar ihracat yapılırken, 31,8 milyar dolar ithalat yapıldı ve ticaret dengesi 10,5 milyar dolar açık verdi. 8,1 milyar dolar hizmet geliri elde edilirken, 4,2 milyar dolar hizmet gideri kaydedildi ve hizmet dengesi 3,9 milyar dolar fazla verdi. Birincil ve ikinci gelir dengesinin 1,3 milyar dolar açık vermesiyle 2023 yılı Mayıs ayında cari denge, 7,9 milyar dolar açık verdi. 2022 Mayıs ayında 5,8 milyar dolar açık veren cari dengenin, 2023 yılı Mayıs ayında 7,9 milyar dolar açık vermesinin temel sebebi dış ticaret dengesinin 1,7 milyar dolar ve hizmet dengesinin 86 milyon dolar azalmasıdır. İhracat önceki yılın aynı dönemine göre 2,4 milyar dolar, ithalat 4 milyar dolar artış gösterdi ve böylece dış ticaret dengesi 1,7 milyar dolar azalarak 10,5 milyar dolar açık verdi. Hizmet geliri önceki yılın aynı ayına göre 991 milyon dolar artarak 8,1 milyar dolar olurken, hizmet giderleri 1,1 milyar dolar artarak 4,2 milyar dolar oldu. Böylece hizmet dengesi kaynaklı net girişler 86 milyon dolar azalarak 3,86 milyar dolar oldu. Bu gelişme neticesinde 2022 yılı Mayıs ayında 5,8 milyar dolar açık veren cari denge, 2023 yılının aynı ayında 7,9 milyar dolar açık verdi. Mayıs 2023’de 12 aylık ticaret dengesi 101,9 milyar dolar açık verirken, hizmetler dengesi 51,5 milyar dolar fazla verdi. 9,6 milyar dolar birincil+ikincil gelir dengesi çıkışlarıyla beraber 12 aylık cari açık 60,0 milyar dolar oldu.

Cari açığın temel olarak nasıl finanse edildiğini gösteren ödemeler dengesi istatistiklerine göre 2023 Mayıs ayında 7,9 milyar dolar cari açıkla beraber yabancıların 630 milyon dolarlık pay ve 134 milyon dolarlık tahvil satışının yanı sıra 648 milyon dolar net varlık edinimi hesabıyla birlikte toplamda 9,3 milyar dolar döviz çıkışı gerçekleşmiştir. Çıkan bu dövize karşılık doğrudan yatırımlardan 89 milyon dolar ve diğer yatımlardan 99 milyon dolar döviz girdisi olmuştur. 7,4 milyar dolar net hata ve noksan sonrasında ise TCMB’nin rezervlerinde 16,6 milyar dolarlık azalış yaşanmıştır. Son 12 aylık dönemde ise 59,96 milyar dolar olan cari açıkla beraber yabancıların 2,8 milyar dolarlık pay ve 270 milyon dolarlık tahvil satışının yanı sıra 3,5 milyar dolar net varlık edinimi hesabıyla birlikte toplamda 66,55 milyar dolarlık döviz çıkışı gerçekleşmiştir. Çıkan bu dövize karşılık 6,97 milyar dolar doğrudan yatırımlardan döviz girdisi olurken büyük bir kısmı TCMB’nin yükümlülüklerinin artmasıyla oluşan diğer yatırımlar hesabından 41,5 milyar dolar giriş olmuştur. 1,8 milyar dolar net hata ve noksan sonrasında ise TCMB’nin rezervlerinde 16,3 milyar dolarlık azalış yaşanmıştır.

Altın hariç cari işlemler hesabı, 2022 Mayıs ayında 4,5 milyar dolar açık vermişken, 2023 yılının aynı döneminde 5,3 milyar dolar açık vermiştir. Türkiye’de, yıllar itibariyle ekonomik ve sosyal gelişmeler nedeniyle enerji tüketimi artmakta buna karşın yerli enerji kaynaklarımızın sınırlı olması sebebiyle enerji arzımız aynı hızda artırılamamaktadır. Bu durum ülkemizi enerjide dışa bağımlı hale getirmekte ve cari dengemizi olumsuz etkilemektedir. Ayrıca enerji ithalatının cari işlemler dengesine olan etkisi sadece miktar değişimlerinden değil fiyat değişimlerinden de kaynaklanmaktadır. Buna bağlı olarak petrol fiyatlarındaki dalgalanma ve tüketilen enerjiyle yükseliş gösteren Türkiye'nin enerji ithalatı 2022 yılı Mayıs ayında 6,9 milyar dolar iken 2023 yılı Mayıs ayında 5,3 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir. 2022 yılı Mayıs ayında 0,3 milyar dolar açık veren enerji hariç cari işlemler hesabı ise 2023 yılı Mayıs ayında 3,9 milyar dolar açık vermiştir. Enerji ithalatı cari denge üzerinde baskı unsuru olmaya devam ederken 2022 yılı Mayıs ayında 1,0 milyar dolar fazla veren altın ve enerji hariç cari denge, 2023 yılı Mayıs ayında 1,3 milyar dolar açık vermiştir

Dış Ticaret Dengesi 2023 yılı Mayıs ayında ihracat bir önceki aya göre %11,69 artarak 21.328 milyon dolara yükselirken, ithalat %21,66 artarak 31.808 milyon dolara yükseldi. Böylelikle 2022 yılı Nisan ayında 7.049 milyon dolar açık veren dış ticaret dengesi, 2023 yılı Mayıs ayında 10.480 milyon dolar açık verdi. İhracatın ithalatı karşılama oranı 2022 Mayıs ayında %68 seviyesindeyken 2023 yılı Mayıs ayında %67’ye geriledi. Nisan 2022’de ise %73 seviyesinde idi. 12 aylık ihracat ve ithalat sırasıyla 252.280 ve 354.197 milyon dolar olması sonucunda 12 aylık dış ticaret açığı, 101.917 milyar dolar olarak gerçekleşti

Hizmetler Dengesi 2022 yılı Mayıs ayında 3,9 milyar dolar net fazla veren hizmetler dengesi, 2023 yılı Mayıs ayında 3,89 milyar dolar net fazla verdi. Hizmetler dengesi, aylık %31,8 artarken, yıllık %2,2 azaldı. Koronavirüs salgını nedeniyle 2020 yılı Nisan ve Mayıs aylarında sıfır olan seyahatin, 2020 Haziran ayı itibariyle salgının kontrol altına alınmasıyla ülkelerin sınırlarını açmalarının etkisiyle 2020 Ağustos ayında önceki aya göre %211 artış görüldü. Hizmetler dengesi altında seyahat kaleminden kaynaklanan net gelirler, Mayıs 2023’de bir önceki yılın aynı ayına göre %2,9 artarak 3.050 milyon dolara yükseldi. Aylık bazda ise yaz aylarının gelmesiyle %38,8 arttı.

Finans Hesabı

Finans hesabı altındaki doğrudan yatırımlar kaleminde 2022 Mayıs ayında 2.006 milyon dolar net giriş yaşanırken 2023 yılı Mayıs ayında 89 milyon dolarlık giriş yaşandı. Portföy yatırımlarında ise 1.412 milyon dolarlık net çıkış oldu. Alt kalemler incelendiğinde, yurt dışı yerleşiklerin hisse senetlerinde 630 milyon dolar ve devlet iç borçlanma senetlerinde (DİBS) 90 milyon dolar net satış yaptığı görülmektedir. Diğer yatırımlarda da 99 milyon dolarlık giriş gerçekleşti. 2023 yılı Nisan ayında 8.163 milyon dolar net azalış görülen rezerv varlıklarda, Mayıs ayında 16.578 milyon dolar azalış yaşandı.

Net Hata ve Noksan Hesabı Ödemeler dengesi; bankalar, TÜİK ve Merkez Bankası verilerinden oluşmaktadır. Kamu sektörüne ilişkin kalemlerde çoğunlukla hata beklenmediği gibi, bankacılık sektörüne ilişkin verilerin de (kur oynaklığının ortaya çıkardığı hesaplama hataları dışında) veri toplama yöntemindeki iyileşmeler nedeniyle, büyük ölçüde doğru olduğu varsayılmaktadır. Dolayısıyla, bankacılık dışı özel sektörün döviz varlıklarındaki değişimin büyük ölçüde net hata noksana yansıdığı düşünülmektedir. Net hata ve noksan (NHN), tanım gereği, ölçüm hataları ve tablodaki verilerin eksik veya fazla derlenmesinden kaynaklanmaktadır. Net hata ve noksan hesabının ödemeler dengesinde hangi kalemlerden kaynaklandığı net olarak ölçülememekle birlikte, bazı kuvvetli tahminler yapılabilmektedir. NHN oluşmasının sebepleri aşağıdaki gibi özetlenebilir; ▪ Zaman uyumsuzluğu (İthalat veya ihracat için malın hareketi ile ödemenin farklı bilanço dönemlerine yansıması gibi) ▪ Beyan hataları (gümrük işlemlerine ilişkin beyanat hataları gibi) ▪ Ödemeler dengesindeki çeşitli kalemlerden elde edilen gelirlerin sistem dışına (yastık altınakasalara) çıkarılması veya finansman esnasında sistem dışından kaynak kullanılması şeklindeki kayıt dışı işlemler, ▪ Bazı verilerin (turizm ve bavul ticareti) anketler yoluyla elde edilmesindeki hatalar. Sonuç olarak; Net hata ve noksan hesabının pozitif olması ülkeye kaynağı bilinmeyen bir döviz girişinin olduğunu, negatif olması ise hangi kalemler ile olduğu bilinmeyen döviz çıkışını gösterir. Buna göre net hata ve noksan kaleminde 2022 yılı Mayıs ayında 1.621 milyon dolar giriş görülürken, 2023 Mayıs ayında ise 7.405 milyon dolar çıkış yaşandı.

Korelasyon Analizi

Cari Denge ile GSYH Büyümesi, Dolar/TL, Euro/Dolar, Tahvil Faizi, CDS ve enflasyon arasındaki doğrusal ilişki korelasyon analizi ile incelenmiştir. Korelasyon analizinden çıkan en önemli sonuç GSYH büyümesi ile Cari Denge arasındaki korelasyonun 2020 yılı ilk çeyrek sonu -0,71 hesaplanmış olmasıdır. Negatif ve güçlü bir ilişkinin varlığına işaret eden bu oran ekonominin büyümesi için cari açık vermemiz gerektiği şeklinde yorumlanmaktadır. Bir başka deyişle ithalata dayalı bir büyüme modelimiz olup, GSYH artışı yükseldikçe Cari Açık rakamı da artmaktadır. Ekonominin soğumaya başladığı dönemlerde de cari açık azalmakta hatta cari fazla oluşmaktadır. 2020 yılı ikinci çeyreği sonunda ise GSYH büyümesi ile Cari Denge arasındaki korelasyonu -0,47’ye gerilemiştir. Korelasyondaki düşüşün nedeni 2019 yılı sonunda Çin’nin Wuhan kentinde ortaya çıkan ve sorasında tüm dünyada etkisini gösteren koronavirüs salgını nedeniyle 2020 yılı ikinci çeyrekte yaşanan olağanüstü durumdur. Salgın sebebiyle tüm ülkelerin kendilerini kapatmalarına paralel olarak ülkemizde de ekonominin kısmen kapanmış olması sonucu ülkemiz ekonomisinin 2020 yılı ikinci çeyrekte %10,4 daralması korelasyonda bozulmaya sebep olmuştur. Ekonominin soğumasının diğer indikatörleri olan Dolar/TL artışı, faizlerin yükselişi gibi parametrelerle Cari Denge orta derece pozitif korelasyona sahiptir. Dolar/TL arttıkça Cari Açık azalmakta hatta Cari Fazla verilmektedir. Kurdaki yükselişin ithalat fiyatlarının görece yüksek kalmasına ve Türk Mallarının ucuz kalmasına sebep olması ihracatı artırdığı gibi ithalatı da azaltmakta ve cari dengeyi pozitif etkilemektedir. Kurdaki yükselişin zamanla kanıksanmasıyla ithalata dayalı büyüme modelinin doğal bir sonucu olarak ekonomik canlanmayla beraber cari denge açık vermeye başlamaktadır.

Kaynak: BMD Arastırma

Hibya Haber Ajansı