Türkiye: Bütçe açığı, harcamaların neredeyse iki katına çıkmasıyla üçe katlandı

Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın açıkladığı Nisan ayı bütçe verilerine göre; Mart 2022’de 69 milyar TRY açık vermiş olan merkezi yönetim bütçesi Nisan 2022’de 50,2 milyar lira (3,23 milyar dolar) açık vermiştir. Bütçe geçtiğimiz senenin aynı döneminde 16,9 milyar TRY açık vermişti. Aylık Bütçe Gerçekleşmeleri Raporu’nda belirtildiği üzere, Nisan 2021’de 1,7 milyar TRY olan faiz dışı fazla, Nisan 2022’de 31 milyar TRY faiz dışı açık olmuştur. Devlet gelirleri %75 artışla 164 milyar liraya yükselerek, tüketici enflasyonuna göre ayarlandığında reel olarak küçük bir artışa işaret ederek %70 seviyesinde gerçekleşti. Vergi geliri, Nisan’da bir önceki yılki 76,3 milyar liraya kıyasla %78,6 artarak 136,3 milyar liraya ulaştı. İthal mallardan alınan vergiler liradaki bir yıl öncesine göre %45’ten fazla değer kaybı nedeniyle %131 artarak 44,1 milyar liraya yükseldi. Vergi gelirlerinin alt kalemlerine bakıldığında, dolaysız vergi kalemlerinden gelir vergisinin ve kurumlar vergisindeki artışın enflasyon oranının altında kalması, gelirler tarafında zayıf yönü işaret etti. Tüketim vergilerine baktığımızda ÖTV’de %85 ile enflasyon üzerinde, KDV’de %20,1 ile negatif bir reel değişim olduğunu söyleyebiliriz. Harcamalar, sosyal güvenlik sistemine yapılan ödemeleri de içeren cari transferlerdeki artışın etkisiyle bir yıl önceki 111 milyar liradan 214 milyar liranın biraz üzerine çıktı. Faiz hariç harcamalar, mal ve hizmet giderlerindeki yıllık %138, sermaye giderlerindeki %136 ve cari transferlerdeki %128’lik artışın etkisiyle %111,8 artarak 195,1 milyar liraya ulaştı. KİT’lere verilen desteklerde BOTAŞ’a 5,7 milyar TRY aktarılırken, BOTAŞ’a yılbaşından bu yana verilen sermaye desteğinin 58,2 milyar TRY’ye ulaştığı görülüyor. Nisan ayında döviz korumalı mevduat kaynaklı harcamaların 4,6 milyar TRY, bu kanaldan gelen mali yükün ise 16,3 milyar TRY olduğu görüldü.

2022 kümülatif verilerine baktığımızda ise; Ocak – Nisan döneminde bütçenin 19,4 milyar TRY açık verdiği görülmüştür. Geçen yılın 4 aylık döneminde 5,9 milyar TRY fazla vermiş olan bütçenin geçen yıla göre daha olumsuz bir görüntü sergilediği görülmektedir. Ocak – Nisan 2021’de 73,4 milyar TRY faiz dışı fazla verilmişken, bu yıl 84,6 milyar TRY faiz dışı fazla gerçekleşmiştir. Bütçe gelirleri Ocak – Nisan 2021 ile Ocak – Nisan 2022 arasında %75,1 artarak 766,6 milyar TRY olurken, bütçe giderleri ise aynı dönemde %81,9 artarak 786 milyar TRY olmuştur. Benzer dönemde vergi gelirlerindeki artış %78,5 olarak gerçekleşerek 591,4 milyar TRY olmuştur. Faiz hariç bütçe giderleri ise %87,1 oranında artışla 682 milyar TRY olarak gerçekleşmiştir.

Nisan 2021-22 dönemleri karşılaştırmalı bütçe giderleri ve vergi gelirleri… Kaynak: Hazine ve Maliye Bakanlığı, Bloomberg

Nisan’da Türkiye’nin nakit bütçe açığı 43,7 milyar liraya yükseldi. Merkezi yönetim bütçesindeki açık, harcamalar arttıkça Nisan ayında bir önceki yıla göre %197 arttı. Nisan ayından itibaren, hem dışsal jeopolitik risklerin artışı hem de yavaşlayan büyüme ile yüksek enflasyon ortamında vergi gelirlerinin iç talep etkenleri çerçevesinde bozulmaya başlaması bütçe performansını da olumsuz etkilemeye başlamıştır. Azalan reel gelirler, ilerleyen dönemde dolaylı vergilerden gelen geliri yavaşlatıcı bir etkide bulunabilir. Öte yandan, vergi gelirlerini etkileyen diğer önemli aşamalar olan borç yapılandırmaları ile belirli durumlarda ekonomik büyümeyi teşvik etme amaçlı vergi istisnalarını takip etmekteyiz. Ülkenin artan enflasyonu ve risk maliyeti ise borçlanma maliyetlerini artırıcı ve vadeleri kısaltıcı etki ile faiz yükünü artırabilecektir. Bu dönemde genişleyici mali politikalar çerçevesinde alınacak tedbir ve verilecek teşviklerin vergi gelirlerini azaltıcı, bütçe harcamalarını artırıcı etkilerini gözlemleyeceğiz.

Türkiye, hükümetin son ekonomik programına göre, 2022’de bütçe açığının gayri safi yurtiçi hasılanın %3,5’ine eşit olacağını tahmin ediyor. 2021’de GSYH’nin %2,9’u olarak gerçekleşen bütçe açığının, OVP’de 2023 yılında GSYH’nin %3,4’üne, 2024 yılında ise %2,6’sına gerilemesi bekleniyor. Hükümetin büyüme dengelerini korumak isterken, aynı zamanda döviz kurları ve yüksek enflasyondan etkilenen bireylerin alım gücünü muhafaza etmek için gelir vergisi dilimleri düzenlemesi, ÖTV’de eşel mobil sistemi, gıdada KDV indirimi, doğalgaz sübvansiyonları ve çeşitli vergi kampanyaları ile beraber biz bütçe açığı / GSYH beklentimizde bu sene için %4,6 gibi bir oran öngörüyoruz. Kur korumalı mevduat ürününün finanse edilme ihtiyacı da bütçe performansında belirleyici olacaktır.

Kaynak Tera Yatırım-Enver Erkan
Hibya Haber Ajansı