Çok boyutlu enflasyon krizinin kırılımları

Petrolde tepe… Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin tetiklediği fiyat artışları ve kargaşa, küresel enerji piyasalarının kırılganlığının bir habercisidir. Şimdi yeni petrol üretimine yatırım yapmak, daha uzun bir enerji kaosu ve yüksek fiyatlar döneminden kaynaklanan ekonomik, sosyal ve jeopolitik katliamdan kaçınmanın veya en azından en aza indirmenin açık anahtarıdır.

Başka bir şiddetli durgunluk veya depresyonun acımasız etkileri gerçekten de enerji talebini azaltacaktır. Ancak bu, daha fazla petrol üretimi için kaçınılmaz ihtiyacı sadece biraz geciktirir. Aslında, Uluslararası Enerji Ajansı’nın en son (ve çılgınca gerçekçi olmayan) tahmininde umduğu gibi, dünya petrol talebinin on yıl içinde zirveye ulaşacağını görse bile, yeni üretime şu anda olduğundan çok daha fazla yatırım gerekecek.

Çip savaşı… Başkan Joe Biden’in Çin’e yönelik son yarı iletken ihracat yasaklarının Amerika’nın ülkeyle ekonomik savaş ilanı olarak yaygın bir tasviri var. Ama aslında Washington sadece Pekin’e tepki gösteriyor ve bu konuda geç bir tepki.

Çin’in Made in China 2025 programıyla resmi tedarik zinciri ayrışmasının önünü gerçekten açtığını hatırlamakta fayda var. Bu, yedi yıl önce (Trump başkanlığından önce) açıklandı ve ülkenin önümüzdeki birkaç yıl içinde batı teknolojisinden – özellikle çiplerden – kurtulma arzusunu açıkça dile getirdi. ABD şirketleri ve çip sektöründeki personel Çin’den taşınıyor. Ancak çip kullanan tüketiciye yönelik Amerikan markalarının pek çok CEO’su, politika yapıcılara ayrışmanın ne kadar ileri gideceğini ve ne kadar hızlı olacağını sormaya başlıyor.

Cevap, yeni kuralların ne kadar geçirgen olduğuna ve kaç muafiyet verildiğine bağlı olacaktır. Aynı zamanda, Çin’in büyük bir kısmını kontrol ettiği nadir toprak minerallerinin bazı ihracatını kısıtlamak olabilecek bir sonraki hamlesine de bağlı olacak. Bunlar savunma sanayiinde ve elektrikli araçlarda kullanılmaktadır.

Tahıl koridoru… Rusya, Ukrayna’yı suçladığı Karadeniz donanmasına yönelik bir saldırı sonrasında katılımını askıya aldı, ancak Türkiye Cumhurbaşkanı Sn. Tayyip Erdoğan Pazartesi günü yaptığı bir konuşmada hükümetinin Moskova’nın muhalefetini yenme çabalarını sürdüreceğini söyledi.

Ardından, Rusya’nın Soçi kentinde Azerbaycan ve Ermenistan liderleriyle yaptığı görüşmenin ardından Pazartesi günü geç saatlerde düzenlediği basın toplantısında konuşan Devlet Başkanı Vladimir V. Putin, Rusya’nın anlaşmaya katılımını askıya aldığını yineledi ve Rusya’nın anlaşmaya katılımını askıya alma sorumluluğunun Ukrayna’da olduğu konusunda ısrar etti.

Putin, Rusya’nın tahıl anlaşmasına katılımını yeniden sürdüreceğini dışlamadı. Rusya’nın Soçi kentinde Azerbaycan ve Ermenistan liderleriyle görüştükten sonra düzenlediği basın toplantısında Putin, “Bu operasyona katılımımızı durdurduğumuzu söylemiyoruz, duraklattığımızı söylüyoruz” dedi.

Küresel buğday fiyatları, Pazartesi günü trade başlangıcında yaklaşık %6 artarak istikrar kazanmadan önce kile başına yaklaşık 8,80 dolara yükseldi. Bu, fiyatların kile başına 12 doların üzerine çıktığı Şubat ayında Rusya’nın tam ölçekli işgalinin başlamasından çok daha düşük.

Gelişmiş ekonomilerde sert iniş ve parasal sıkılaşma… İmalat sektörü dışındaki ABD işletmeleri, daha hızlı enflasyon, artan faiz oranları ve ekonomik görünüme ilişkin artan endişe hane halkı ve işletme harcamalarını vurdukça daha yavaş büyüme bildirmeye başladı. Tedarik Yönetimi Enstitüsü’nün imalat dışı endeksi, Eylül’deki 56,7’den ve bir yıl önceki 66,7’den Ekim’de 54,4’e düştü.

Hizmet, ulaşım, inşaat, madencilik ve çiftçilik sektörlerini kapsayan imalat dışı endeks, ekonominin pandeminin ilk dalgasında olduğu Mayıs 2020’den bu yana en düşük seviyesine geriledi. İstihdam bileşeni 49.1’e gerileyerek beş ay içinde üçüncü kez genişlemeyi daralmadan ayıran 50 puanlık eşiğin altına düştü.

Hizmet sektörü faaliyeti imalat sektörü ile yüksek oranda ilişkilidir: ISM’nin imalat ve imalat dışı endeksleri arasındaki korelasyon (her ikisi de üç ayda ortalama) 0,8’dir. İmalat sektörüne ve tedarik zincirine birçok hizmet sunulur ve her ikisi de aynı makroekonomik dalgalanmalara yanıt verir. Hizmetler, pandeminin neden olduğu durgunluktan iki yıllık olağanüstü hızlı toparlanmanın ardından üretimi belirgin bir yavaşlamaya doğru takip ediyor.

Fed, bankalararası gecelik faiz oranı hedefini, yılın başındaki %0-0,25’ten %3,75-4’e yükselterek, borçlanma maliyetlerinde 40 yılın en hızlı artışını kaydetti. Faiz oranı traderları, hedefin 2023’ün ortasına kadar %5-5,25’e daha da artacağını ve merkez bankası aşırı enflasyonu ekonomiden çıkarmaya çalışırken 2023 ve 2024’ün geri kalanı boyunca %4’ün üzerinde kalacağını tahmin ediyor.

Merkez bankası, iş çevrimi hızla ivme kaybederken bile faiz oranlarını agresif bir şekilde artırmaya devam ederek, ekonomiyi nispeten sert bir inişe doğru yönlendiriyor. Ancak kişisel tüketim harcamaları (PCE) enflasyonu 3Ç22’de %4’ün üzerinde, Fed’in %2 hedefinin iki katı ve emek yoğun hizmet enflasyonu neredeyse %5 seviyesinde ilerliyordu. Politika yapıcılar, enflasyonun ücret ve fiyat belirleme süreçlerine daha fazla yerleşmeden önce hızla kontrol altına almak için sert bir inişi riske atmaları gerektiğine açıkça inanıyorlar.

Sonuç? Küresel haberler şu anda çok olumlu değil. Çip savaşından tahıl koridoruna, petrol ve enerji kıtlığına kadar olan her şey, yaşam maliyetini ve dolayısıyla enflasyonu yeni zirvelere itiyor.

Bu, hükümeti faiz oranlarını yükseltmeye zorlar, bu da ipotek, faiz ödemeleri vb. üzerinde bir etkisi olduğu için nüfusun yaşam maliyetini tekrar artırır…

Kaynak: Tera Yatırım-Enver Erkan
Hibya Haber Ajansı