Çin-Tayvan: Çip ve Ticaret Yolları

Tayvan ve Çin arasındaki gerginliklerin tarihsel arka planı nedir?  Dünya Savaşı öncesinde ve sırasında Tayvan, Japonya’nın bir parçasıydı. Ancak 1945’teki yenilgilerinden sonra ada Çin Cumhuriyeti’ne bırakıldı. Ancak Çin anakarasında Chiang Kai-shek liderliğindeki milliyetçi hükümet güçleri ile Mao Zedung’un Komünist Partisi arasında bir iç savaş patlak verdi.

Komünistler 1949’da kazandı ve Pekin’de kontrolü ele geçirdi.

Çan Kay-şek ve milliyetçi partiden geriye kalanlar – Kuomintang (KMT) olarak bilinirler – Tayvan’a kaçtılar ve sonraki birkaç on yıl boyunca burada hüküm sürdüler.

Kuomintang o zamandan beri Tayvan’ın en önde gelen siyasi partilerinden biri oldu – tarihinin önemli bir bölümünde adayı yönetiyor.

Şu anda sadece 13 ülke (artı Vatikan) Tayvan’ı egemen bir ülke olarak tanıyor.

Çin, diğer ülkelere Tayvan’ı tanımamaları veya tanıma anlamına gelen herhangi bir şey yapmamaları için önemli derecede diplomatik baskı uyguluyor.

Açık bir çatışmada, bazı batılı uzmanlar Tayvan’ın en iyi ihtimalle bir Çin saldırısını yavaşlatmayı, Çin amfibi kuvvetlerinin kıyıya inmesini önlemeyi ve dışarıdan yardım beklerken gerilla saldırıları düzenlemeyi hedefleyebileceğini tahmin ediyor.

Bu yardım Tayvan’a silah satan ABD’den gelebilir.

Şimdiye kadar, Washington’un “stratejik belirsizlik” politikası, ABD’nin bir saldırı durumunda Tayvan’ı nasıl savunacağı veya nasıl koruyacağı konusunda kasıtlı olarak belirsiz olduğu anlamına geliyordu.

Diplomatik olarak, ABD şu anda sadece bir Çin hükümetini – Pekin’de – tanıyan ve Tayvan yerine Çin ile resmi bağları olan “Tek Çin” politikasına bağlı kalıyor.

Ancak Mayıs ayında ABD başkanı Joe Biden, Washington’un tutumunu sertleştirmiş göründü.

ABD’nin Tayvan’ı askeri olarak savunup savunmayacağı sorulduğunda, Biden, “Evet” yanıtını verdi.

Beyaz Saray, Washington’un tutumunu değiştirmediği konusunda ısrar etti.

Tayvan’ın dünya ekonomisi için önemi nedir? Tayvan’ın ilk sanayileşmesi, tekstil fabrikalarının ve küçük ev aletleri, ayakkabı ve spor malzemeleri gibi hafif ürünler üreten şirketlerin büyümesiyle desteklendi. Şirketler daha sonra radyolar, televizyonlar ve bilgisayarlar dahil olmak üzere yarı iletkenler ve elektronik ekipman üretimine geçti. 1980’lerin ortalarında Tayvan, dünyanın en büyük bilgisayar ve bilgisayar çevre birimleri üreticilerinden biri haline gelmişti. Aynı zamanda çelik ve gemi inşa endüstrileri kurmayı da başardı, ancak bunlar bilgi ve iletişim teknolojisi (BİT) ürünleri üreten işletmelerden daha az önem taşıyordu. Bu duruma verilen bir neden, Tayvan ekonomisinin büyük holdinglerden ziyade öncelikle küçük ve orta ölçekli şirketlere dayanmasıdır Japonya ve Güney Kore’de olduğu gibi.

Dünya Ticaret Örgütü’ne göre Tayvan, 2020’de en büyük 15’inci mal ihracatçısı ve 18’inci en büyük mal ithalatçısıydı. Aynı zamanda Aralık 2020 itibariyle en büyük döviz rezervi sahiplerinden biriydi. Tayvan’ın kişi başına düşen gayri safi yurtiçi hasılası 2020’de 28.371 ABD Doları’na ulaştı. Nominal GSYİH açısından Tayvan, İsviçre ve Polonya’ya yakınken, satın alma gücü paritesi olarak ifade edilen kişi başına GSYİH’sı İzlanda ve İsveç’e benzer.

Tayvan ticaret ve yatırım profili. Kaynak: Taiwan.gov.tw Çip üretiminde ülkelerin ve Tayvan şirketlerinin payı.

Ülkeye ve şirkete göre küresel pazar payı 2021. Tayvan, bilgisayar çiplerinin küresel üretimine hakim.Kaynak: Trendforce 2021, BBC

Çin’in Tayvan’ı devralması, Pekin’e dünyanın en önemli endüstrilerinden biri üzerinde bir miktar kontrol verebilir. Dünya ticaret yolları ve toplam ticaretteki payları.

Key Waterway. Tayvan Boğazı, 2022’de en büyük konteyner gemilerinin %88’ine hizmet verdi… Kaynak: Bloomberg, CARTO, Mapbox, OpenStreetMap

2021’de küresel ticaret 28,5 trilyon doları buldu. Aynı yıl Tayvan, yaklaşık 828 milyar dolar veya küresel ticaret hacminin yüzde 2,91’ini gördü. Bir bütün olarak küresel ticaret için; Tayvan, dünyanın bilgi ve iletişim teknolojisi endüstrisinde en iyi oyuncu olmasının yanı sıra endüstriyel yelpazede önemli bir mal tedarikçisidir.

ABD chip üretimi için ne yapıyor? Temmuz 2022’de Başkan Joe Biden, ABD’nin Çin ve diğer yabancı rakipleriyle rekabet gücünü artırmak amacıyla yerli yarı iletken üretimine ve bilim araştırmalarına milyarlarca dolar yatırım yapmak için iki taraflı bir yasa tasarısını imzalamaya hazırlandı.

Çipler ve Bilim Yasası olarak adlandırılan tasarı, bilgisayar çipleri üreten ABD şirketleri için 52 milyar dolardan fazla ve çip üretimine yatırımı teşvik etmek için milyarlarca daha fazla vergi kredisi içeriyor. Ayrıca, bilimsel araştırma ve geliştirmeyi finanse etmek ve diğer ABD teknolojilerinin inovasyonunu ve gelişimini teşvik etmek için on milyarlarca dolar sağlıyor.

Ağustos ayının başlarında, Meclis ve Senato tasarıyı neredeyse oybirliğiyle Demokratik destekle geçirdi. Kentucky Senato Azınlık Lideri Mitch McConnell de dahil olmak üzere Cumhuriyetçi senatörlerin üçte biri tasarıyı destekledi. İki düzine Meclis Cumhuriyetçisi de buna oy verdi, ancak diğerleri Senato Demokratlarının ilgisiz bir partizan uzlaşma tasarısını hızla geçirme planlarını açıklamalarının ardından son oylamanın arifesinde desteklerini geri çekti.

Covid-19 salgını sırasında çipler yetersiz kaldı. Salgının başlangıcındaki fabrika kapanışları, Asya’da çip üretimini durdururken, kilitlenmeler sırasında çiplere ihtiyaç duyan otomobillere ve yükseltilmiş ev elektroniğine yönelik tüketici talebi arttı. ABD’nin küresel çip üretimindeki payı da son yıllarda keskin bir şekilde düşerken, Çin ve diğer ülkeler sektöre büyük yatırımlar yaptı.

ABD, büyük ölçüde Tayvan’da üretilen en gelişmiş yarı iletken türlerinden birkaçını üretmektedir. Pelosi ve beş Demokrat Meclis’ten oluşan bir heyet, ağustos ayının başlarında Asya turunun bir parçası olarak Çin ile önemli gerilimlerin kaynağı olan bu adaya gitti.

Bu gerginliğin sonuçları ne olacak? Pelosi’nin ziyaretinin ardından Ağustos ayında Çin, Tayvan’ı çevreleyen çeşitli askeri tatbikatlar yaptı. Bu tatbikatlar ve askeri strateji, Rusya’nın Ukrayna’daki işgal öncesi tatbikatlarına çok benziyordu. Neyse ki Çin henüz Tayvan’ı işgal etmedi, ancak Rusya-Çin-Kuzey Kore ve NATO-ABD-Tayvan arasında oluşmaya başlayan jeopolitik gerilimleri ve ittifakları göz önünde bulundurarak, işgalin sadece bir zaman meselesi olduğu sonucuna varabiliriz. ABD, Tayvan’ın kıyılarını savunmasına yardım edecek, şimdi burası her zamankinden daha önemli.

Gördüğümüz gibi, Çin Tayvan’ı ele geçirmeyi başarırsa, küresel chip pazarının %70’inden fazlasını kontrol edecek ve en büyük konteyner gemilerinin %88’i tarafından kullanılan her ikisini de ayıran boğazı tamamen kontrol edecek. Chip piyasası Çin’in kontrolüne girerse, batı dünyası için gerçek bir felaket olabilir. Her silah sistemi (ve diğerleri) bu teknolojileri gerektirdiğinden, Çin’e göz ardı edilmemesi gereken stratejik avantajlar sağlayacaktır.

Bir savaş çıkması durumunda, üçüncü bir dünya savaşından veya ikinci bir soğuk savaştan (bugün itibariyle tahmin edilmesi karmaşık olan) bahsedebiliriz. Ancak savaşın hazırlık aşamasında olduğu kesindir ve er ya da geç başlama aşamasına doğru bir gidişat var. Bu savaş konusu, dünya örgütlenmesinde ve ekonomisinde köklü bir değişime neden olacaktır. Ortaya çıkmaya başladığında, otoriter ülkeler, batılı ülkeler ve demokrasileri karşısında birbirleriyle ittifak kuruyor gibi görünüyor.

Askeri güçler aşağı yukarı benzer ve kazananı tahmin etmek zor. En iyi senaryoda, doğu dünyası ve onların otoriter rejimleri çökecek ve demokrasiler ile yer değiştirecek ve sonuç olarak Batı ile Doğu arasındaki küresel ekonomik ilişkiyi ve ticareti güçlendirecek ve potansiyel olarak bir dünya çapında koalisyon oluşacak.

Eğer bir “3. Dünya Savaşı”na giderse, nihai bir kaybetme senaryosunda Putin veya Kim Jong Un’un kırmızı düğmeye bastığını gerçekten görebiliriz (eğer nükleer olursa, bazı uzmanlar insan kaybını 5 milyar civarında tahmin ediyor). Umarız bu olmaz.

Kesin olan şu ki, sonucu tahmin edemeyiz ve bu durum nedeniyle önümüzdeki yıllarda dünyanın nasıl olacağı konusunda sonuç ne olursa olsun köklü değişiklikler yaşayacağız.

Sonuç? ABD artık çip pazarını yönlendiren ana güç değil ve Tayvan dünyanın en büyük çip üreticisi. Günümüzde bilgisayar, akıllı telefon, otomobil ve her türlü elektrik/elektronik üretiminin merkezinde çip üretimi yer almaktadır. Dolayısıyla bir Çin istilası veya ablukası (ki bu çok daha olasıdır, Tayvan adasının etrafında savaş gemileri ve uçaklarla gezinmek veya birbirine bağlı birkaç küçük adayı işgal etmek) hem üretimi hem de lojistiği vuracaktır. ABD ise bu kadar büyük bir chip pazarının Çin’in eline geçmesine izin veremez.

Kaynak: Tera Yatırım-Enver Erkan
Hibya Haber Ajansı