Çin sosyalizminin Xinjiang başarısı

"Sormadan edemiyorum; ABD'nin liderlik ettiği Batı Çin'in Kuşak ve Yol girişiminin çıkışı olduğu için mi, yoksa yaptığı büyük atılım yüzünden mi Xinjiang hakkında bu kadar çok kara propaganda üretiyor? İkisi aynı şey aslında."

Türk kamuoyu, Çin'in Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'ni, İYİ Parti Genel Başkanı Meral Akşener'in ve son zamanlarda MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli'nin ABD'deki Rabia Kadir'i Türkiye'ye davet etme ve Suriye'nin İdlib kentinde yuvalanmış terör örgütü Doğu Türkistan Partisi haberleriyle duyar. Cıvıl cıvıl Xinjiang'a ne büyük haksızlık.

İşin kara propaganda boyutu bir yana, Çin'e özgü sosyalizmin milliyetler sorununu nasıl ele aldığı konusu, üç gazeteci arkadaşım Mehmet Ali Güller, Kamil Erdoğdu ve Gökhun Göçmen ile birlikte 9-13 Temmuz arasında Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'ne yaptığımız gezi öncesinde benim en çok merak ettiğim konuydu. Elbette bu kadar kısa sürede böylesine kapsamlı bir konu anlaşılamaz. Ama günlük hayatta gördüğümüz kabına sığmayan toplum, Xinjiang'ın mutlu insanlar bölgesi olduğunu her şeyiyle anlattı.

Nar stratejisi

Çin sosyalizminin milliyetler sorunu stratejisi, “Çin rüyasını paylaşmak” biçiminde özetlenebiliyor. Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi'nde ise nar imgesi kullanılıyor. Kabuğun sarmaladığı yüzlerce tane. Ama güzelim meyvenin oluşabilmesi için hepsinin biraraya gelmesi şart. Nar, bizim halk söylencelerinde de birliği işaret eder ve aşkı-sevgiyi işaret eden elma ile birlikte en çok adı geçen meyvelerden biridir.

Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuzey batısındaki Xinjiang'ın yüzölçümü 1 milyon 664 bin 900 kilometre kare. İki Türkiye'den fazla… Çin'in altıda biri. Sekiz ülke ile 5 bin 7 yüz kilometreyi aşan uluslararası sınırı var.

Xinjiang Uygur Özerk Bölgesi Dış İlişkiler Bürosu Başkanı Xu Guixiang'ın açıkladığı 2020 nüfus sayımı verilerine göre, toplam nüfus 25 milyon 852 bin 300. Nüfusun 10 milyon 920 bini (yüzde 42) Han milliyetinden, 11 milyon 620 bini (yüzde 45) Uygur. Geriye kalan yüzde 13 Kazak, Moğol, Hui, Kırgız, Mançu, Xibei, Tacik, Daur, Özbek, Tatar, Rus ve diğer etnik gruplardan. Uygur nüfus, 1953'teki birinci nüfus sayımında 2.6 milyon kişi olarak saptandı.

Xinjiang'da 56 etnik grup bulunuyor. Etnik gruplar, kota sistemiyle yönetim organlarında temsil ediliyor. Dört il, 82 ilçe ve ilçe düzeyinde idari birim var. İlçelerden altısı özerk statüde.

Beş yılda yüzde 56'lık büyüme

Kuşak ve Yol Xinjiang'a sıçrama yaptırmış. Dış İlişkiler Bürosu Başkanı Xu'nun açıkladığı verilere göre, 2017 yılında 150 milyar dolar olan GSMH, 2022 yılında 256 milyar dolara çıkmış. Beş yılda yüzde 56'lık artış.

Bu büyüme kalkınmaya nasıl yansıyor?

10 bin kilometreye yaklaşan demiryolu ağı ilçelerin yüzde 80'ine ulaşıyor. Sivil havaalanı sayısı 26. Xinjiang bu yönüyle Çin'de birinci sırada.

Toplumsal refahı artırmak için kamu yatırımlarının yanı sıra tarımsal ve tarım dışı küçük üretim teşvik ediliyor ve destekleniyor. Sınır ticareti de refahı artırıcı bir öge. Refahı artırmak, Çin stratejisinin anahtarı. Kentlerde işsizlik oranı yüzde 3'ün altında. Her yıl 400 bin yeni istihdam yaratılıyor.

İleri teknoloji yatırımlarını anlatmak uzunca bir bölüm açmayı gerektirir. Şu kadarını belirtmekle yetinelim: Alüminyum folyo üretiminde Xinjiang Çin'de birinci sırada. Bilişim teknolojisinin önemli bileşenleri silikon ve çok kristalli silikon üretiminde, sırasıyla ikinci ve üçüncü sırada. Çin'in petrol, doğalgaz, kömür gibi temel enerji minerallerinin ortalama yüzde 30'unu üretiyor. Urumqi, Changji ve Shihezi'de ileri teknoloji alanları kuran Devlet Konseyi, Kuşak ve Yol Bilim-Teknoloji Geliştirme programını başlatmış. Programda 130 sanayi kuruluşu, üniversite ve araştırma enstitüsü yer alıyor.

Fakat beslenme güvenliği açısından tarım stratejik sektör olmaya devam ediyor. Devlet Konseyi tarımda sıçrama yapmak için köyleri yeniden canlandırma projelerine girişti.

Yaşam süresi iki kat arttı

Dış İlişkiler Bürosu Başkanı Xu, 2020 yılında mutlak yoksulluk sorununun çözülmüş olduğunu söyledi. 10 yıl boyunca kamu bütçesinin yüzde 7'si doğrudan halkın yaşamını iyileştirmeye harcandı.

Eğitim 15 yıl boyunca parasız. Ayrıca okur-yazar olmayan yetişkinlere de eğitim veriliyor. Eğitim iki dilli; Uygurca ve standart Çince…

Sağlık parasız. Sağlık sistemi önleyici tıp, tedavi ve araştırma basamaklarından oluşuyor. Önleyici tıp ağı köyleri kapsayacak kadar yaygın. İlaç sanayisi, geleneksel ilaçlar ile laboratuvar üretimi olanları bütünleştirdi.

Halkın sosyal güvenlikten yararlanma oranı yüzde 100. Ortalama yaşam süresi 30'lar dolayından kadınlarda 70.5, erkeklerde 67 yıla çıktı.

Yağış yok ama su bol

Xinjiang çok az yağış alıyor. Buna karşın halkın günlük kullanımında ve tarımda sulamada temiz su sıkıntısı yok. Bunu benzersiz tektoniğine borçlu. Alp-Himalaya Dağ Silsilesi, Xinjiang'a gelince çatallanıyor. Kuzeyde Altay Dağları, güneyde Kunlun Dağları ve ortada ülkeyi batıdan doğuya geçen Tianshan Dağları. Bu dağlarda Xinjiang sınırları içinde yüksekliği 8 bin metreyi bulan dört tepe var.

Dağ sıraları yıl boyunca buzullarla kaplı. Xinjiang, 258 milyon metreküp buzuldan yılda 83 milyar metreküp su elde edebiliyor. Buzulların erimesiyle oluşan irili ufaklı nehirler var. En büyükleri Tarım nehri Taklamakan çölünde son buluyor.

Çinli yetkililer Türk gazeteci heyetine su taşıma sistemleri ile bilgi verdi

Turfan'daki tarihi karız yeraltı kanalları, suyu buharlaşmadan ulaştırmanın yaratıcı bir örneği. Eriyen kar sularını yeraltındaki doğal rezervuarlardan tarım alanlarına taşıyor. Son zamanlarda yer üstünde de kar sularını biriktirip filtreleyerek içmede kullanmak üzere dağıtan ağlar kuruldu.

Bizim Kapadokya'yı andıran Yargu'yu (Yarkent) anlatmaya yer kalmadı. Yargu şundan önemli; tarihi İpek Yolu'nda Batıdan gelenler ile Çinlilerin karşılaşma noktası. Şimdi mütevazı heybetiyle, modern İpek Yolu Kuşak ve Yol'a tanıklık ediyor.

Birkaç cümleyle toparlayayım. Sormadan edemiyorum; ABD'nin liderlik ettiği Batı Çin'in Kuşak ve Yol girişiminin çıkışı olduğu için mi, yoksa yaptığı büyük atılım yüzünden mi Xinjiang hakkında bu kadar çok kara propaganda üretiyor? İkisi aynı şey aslında.

Kaynak Çin Uluslararası Radyosu

Hibya Haber Ajansı