Küresel enflasyon – 2022 vakası

Enflasyonun genel açıklaması. Bireysel ürünlerin zaman içindeki fiyat değişimlerini ölçmek kolay olsa da, insan ihtiyaçları sadece bir veya iki ürünün ötesine geçmektedir. Bireyler, rahat bir yaşam sürmek için büyük ve çeşitli bir ürün setine ve bir dizi hizmete ihtiyaç duyarlar. Bunlar, tahıl, metal, yakıt gibi malları, elektrik ve ulaşım gibi kamu hizmetlerini ve sağlık, eğlence ve emek gibi hizmetleri içerir.

Enflasyon, çeşitlendirilmiş bir dizi ürün ve hizmet için fiyat değişikliklerinin genel etkisini ölçmeyi amaçlar. Bir ekonomide belirli bir süre boyunca mal ve hizmetlerin fiyat seviyesindeki artışın tek bir değer temsiline izin verir.

Fiyatlar yükselir, bu da bir birim paranın daha az mal ve hizmet satın aldığı anlamına gelir. Bu satın alma gücü kaybı, ortak halk için yaşam maliyetini etkiler ve sonuçta ekonomik büyümede yavaşlamaya yol açar. Ekonomistler arasındaki fikir birliği, bir ulusun para arzı büyümesinin ekonomik büyümeyi geride bıraktığında sürekli enflasyonun meydana geldiği yönündedir.

Enflasyon zamanla bir fincan kahvenin fiyatını nasıl değiştirdi? Kaynak: Investopedia

Bununla mücadele etmek için para otoritesi (merkez bankası gibi), enflasyonu izin verilen sınırlar içinde tutmak ve ekonominin sorunsuz çalışmasını sağlamak için para arzını ve krediyi yönetmek için gerekli adımları atar.

Teorik olarak parasalcılık, enflasyon ile bir ekonominin para arzı arasındaki ilişkiyi açıklayan popüler bir teoridir. Örneğin, İspanyolların Aztek ve İnka imparatorluklarını fethinden sonra, İspanyol ve diğer Avrupa ekonomilerine büyük miktarlarda altın ve özellikle gümüş aktı.

Para arzı hızla arttığından, paranın değeri düştü ve fiyatların hızla yükselmesine katkıda bulundu.

Mevcut enflasyon durumu. ABD için yıllık enflasyon oranı, Temmuz 2022’de sona eren 12 ay için daha önce yüzde 9,1 yükseldikten sonra yüzde 8,5 – 10 Ağustos’ta yayınlanan ABD Çalışma Bakanlığı verilerine göre, Kasım 1981’den bu yana en yüksek seviyede. Bir sonraki enflasyon güncellemesinin 13 Eylül’de yayınlanması planlanıyor.

Amerika Birleşik Devletleri Yıllık Enflasyon Oranları (2012-2022) Kaynak: U.S. Inflation Calculator

Ay ve Yıla Göre Yıllık Enflasyon Oranları. Kaynak: U.S. Inflation Calculator

Enflasyonun 44 ülkede en yüksek ve en düşük olduğu yer. Grafik, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı’nın (OECD) 38 üye ülkesinden 37’sini ve OECD’nin veri sağladığı diğer ekonomik açıdan önemli yedi ülkeyi içeriyor. Kaynak: Pew Research, OECD

2017’den 2027’ye küresel enflasyon oranı (bir önceki yıla göre) Kaynak: Statista

Rusya – Ukrayna ile ilgili konu. Ukrayna’da savaş devam ederken, fiziki yıkım ve yaptırımların etkileri küresel ekonomide ek şoklara neden oluyor. Etkileri, halihazırda pandemi kaynaklı enflasyondan muzdarip bir dünyada daha yüksek enerji fiyatları ve ekonomiye ve finansal piyasalara olan güvenin zayıflaması olacaktır.

Rusya’nın Ukrayna’yı işgali enflasyonist beklentilerin yükselmesine neden oldu. CFO’lar enflasyonu gelecekteki en önemli risklerden biri olarak görüyor.

Enflasyon son on yılda sürekli olarak düşük kaldı, ancak son anketler CFO’ların yukarı yönlü baskının ortaya çıkmasını beklediklerini ortaya koydu. Bu baskı gerçekten de ortaya çıktı ve savaş ve tedarik zincirindeki aksamalarla daha da şiddetlendi.

Rusya ve Ukrayna, titanyum, paladyum, buğday ve mısır dahil olmak üzere belirli ürünlerin önemli tedarikçileridir. Savaşın emtia fiyatları ve enflasyon üzerindeki etkisi ve dolayısıyla hanehalkı harcamaları, diğer ülkelerle ticaret bağlantıları yoluyla potansiyel bulaşmadan daha önemlidir.

Ukrayna’dan gıda ve diğer ihracatın kesintiye uğraması ve Rusya’dan yapılan ihracata uygulanan yaptırımlar nedeniyle emtia fiyatlarının yükselmesini beklemeye devam ediyoruz. Modelleme varsayımları, savaşın petrol fiyatlarında yüzde 30, Avrupa gaz fiyatlarında yüzde 90 ve gıda fiyatlarında yüzde 17 artışa yol açtığı şeklindedir. Önceki araştırma makalemiz “Rus Gaz Arzı Kesintisi”nde gördüğümüz gibi bugün itibariyle, toptan gaz fiyatları Ağustos 2021’den bu yana yüzde 400’den fazla fırladı, zaten bir yaşam maliyeti krizinin pençesindeki haneleri sıkıştırdı ve bazı enerji aç endüstrileri zorladı, üretimi azaltma yönünde gübre ve alüminyum üreticileri gibi.

Doğal olarak, yüksek enerji fiyatları enflasyonu beslemektedir. Örneğin, ABD’de enerji, tüketici fiyat endeksinin yüzde 7,6’sını oluştururken, yakıt gibi enerji emtiaları yüzde 4 ve elektrik ve borulu gaz gibi enerji hizmetleri ise yüzde 3,3’ünü oluşturuyor. Birleşik Krallık’ta elektrik, gaz ve diğer yakıtlar TÜFE’nin yüzde 3,3’ünü oluştururken, yakıtlar ve madeni yağlar yüzde 2,7’lik bir pay daha oluşturuyor.

2022 ve 2023 yıllarında Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle enflasyon oranında küresel ve bölgeye göre tahmin değişimi. Kaynak: Statista

Büyüme ve enflasyon ikilemi. Büyük merkez bankaları sonunda enflasyonist baskıların kalıcı olduğunu kabul etti. Hem Fed hem de Avrupa Merkez Bankası artık fiyat artışlarının geçici bir fenomen olmadığını kabul ediyor. Temmuz ayında ABD’de manşet enflasyon yüzde 8,5’e ulaştı. Euro Bölgesi’nde ise yüzde 8,9 olarak gerçekleşti. Her iki merkez bankası da zorlukla başa çıkma sözü verdi. Haziran ayında Fed, gösterge oranını 75 baz puan (0,75 puan) artırmaya karar verdi. Yıl sonunda faizin yüzde 3,4’e ulaşması bekleniyor. ECB, daha temkinli bir yaklaşım sergilemesine rağmen, kendi başına bir yürüyüş döngüsü açıkladı.

Her iki merkez bankası da enflasyonun çoğu kendi kontrolleri dışındaki faktörlerden kaynaklandığı için çok zorlu bir ortamla karşı karşıya. Bunlar arasında emtia fiyatlarının artmasına neden olan Ukrayna’daki savaşın yanı sıra Çin’deki kısıtlamalar gibi Covid kaynaklı arz darboğazları yer alıyor.

Ancak, Fed ve ECB arasındaki benzerliklerin bittiği yer burasıdır. Enflasyon ve GSYİH büyüme görünümü, ECB’nin görevini daha karmaşık hale getiriyor. Avrupa enflasyonu, talebe dayalı olmaktan ziyade hala büyük ölçüde arzda. Diğer bir deyişle, ABD’den farklı olarak, en azından yakın zamana kadar, AB ekonomisi hiçbir zaman aşırı ısınmaya yaklaşmadı. Aslında, çoğu durumda AB ekonomileri hala pandemi öncesi GSYİH seviyelerine geri dönmeye çalışıyor.

Bu nedenle birçok analist, yüksek enflasyon ve durgun ekonominin birleşimi olan stagflasyon riskinden bahsediyor. Bazı ülkelerde (Fransa, Almanya ve İtalya gibi) fiyatların yüzde 6 ila 8 aralığında artması, diğerlerinde (örneğin, Baltık ülkelerinden bazıları) yüzde 20’ye yakın enflasyon oranı dağılımı nedeniyle para politikası daha da karmaşıklaşıyor.

Enflasyon ve büyüme zaten zıt yönlerde hareket ederken, ECB tepkisini çok dikkatli bir şekilde ayarlamaya çalıştı. Enflasyon üzerinde herhangi bir aşırı hareket, yalnızca daha zayıf Euro Bölgesi ülkelerinde değil, genel olarak çıktıyı daha da kötüleştirecektir. Almanya, Rus petrol ve gazına bağımlılığı ve ekonomiyi arz darboğazlarına daha açık hale getiren güçlü imalat sektörü göz önüne alındığında, bu noktada bir örnektir.

Herhangi bir ani artış faiz oranı hareketinin konut piyasasında olumsuz yansımaları olabilir. Bankaların gayrimenkul varlıklarına maruz kalma riskinin ve Almanya’da ve başka yerlerde aniden soğumaya başlayan konut piyasalarının olası finansal istikrar etkilerinin bilincinde olan politika yapıcılar, temkinli bir yaklaşım benimsemeyi tercih edeceklerdir.

Türkiye vakası. Cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerine bir yıldan kısa bir süre kala Türkiye hükümeti, halkın şikayetlerini kontrol altına almak için büyüme üzerine yoğunlaştı, ancak kontrolden çıkan enflasyon ve döviz krizi, yoksulluğu derinleştiriyor.

Pazartesi günü yayınlanan resmi verilere göre, Türkiye’de tüketici fiyatları temmuzdan ağustosa yüzde 1,46 arttı ve yıllık enflasyon 24 yılın en yüksek seviyesi olan yüzde 80,21’e ulaştı.

Enflasyon, merkez bankasının alışılmışın dışında faiz indirimleriyle körüklenen Türk lirasındaki düşüşün ortasında Eylül 2021’den bu yana yükseldi. Rusya’nın şubat ayında Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından küresel enerji ve emtia fiyatlarındaki artış, işleri daha da kötüleştirdi.

Türk makamları 1 Eylül’de gaz ve elektriğe yeni zamlar açıkladı – haneler için yaklaşık yüzde 20 ve işletmeler için yaklaşık yüzde 50.

Ağustos ayında fiyatların yüzde 2 oranında arttığı ve yıllık oranın yaklaşık yüzde 72’ye ulaştığı enflasyon sepetinin konut kategorisinin en önemli kalemini enerji giderleri oluşturuyor.

Gıda fiyatları Ağustos’ta yüzde 0,9 civarında yükselirken, yıllık gıda enflasyonu yüzde 90,3’e ulaştı. Düşük gelirli tüketiciler için vazgeçilmez bir temel gıda olan ekmeğin tek başına fiyatı bir yılda yüzde 101’den fazla arttı.

Küresel enerji fiyatlarında son dönemde görülen göreli gevşeme, geçen ay benzin ve motorin fiyatlarında kısmi indirimlere yol açmış ve ulaştırma grubu fiyatlarında yüzde 1,8’lik bir düşüşe katkıda bulunmuştur. Bununla birlikte, bu kategoride yıllık enflasyon yüzde 117 gibi büyük bir oranda gerçekleşmiştir.

Mobilya, beyaz eşya ve elektronik eşya gibi dayanıklı tüketim malları fiyatları ağustosta yüzde 3,3 arttı. Aylardır süren yükseliş, sektördeki yıllık enflasyonu yüzde 92’nin üzerine çıkardı.

Turizmde yüksek sezonun etkisiyle ağustos ayında otel, kafe ve restoran grubu fiyatları yaklaşık yüzde 3,3 oranında artarken, yıllık oran yaklaşık yüzde 81’e tırmandı.

Yeni eğitim-öğretim yılının başlamasıyla birlikte eğitim grubunda fiyatlar ağustos ayında yüzde 6,5 arttı. Sağlık grubunda ise fiyat artışları yüzde 7’ye ulaştı.

Ayrıca, ekim ayı üretici enflasyonunun 12 aylık ortalaması, gelecek yıl kamu mal ve hizmet artışlarına temel oluşturacaktır. Bu, devlet tarafından alınan vergi ve ücretlerin yanı sıra toplu taşıma ve diğer hizmetlerin fiyatlarının tahmini olarak yüzde 125 oranında artacağı anlamına geliyor ve bu da tek başına enflasyon fırtınasının 2023’te zorlukla azalacağına dair bir işaret.

Madalyonun parlak tarafında, Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın dörtnala yükselen enflasyona rağmen ekonomiyi sıcak tutma hırsı, yılın ilk yarısında GSYİH’nın yüzde 7,5 büyümesine neden oldu. Türkiye’nin GSYİH’si 2021’de yüzde 11,4 büyümüştü. Ancak bu genişlemeye katkıda bulunan faktörlerin sürdürülebilirliği pek mümkün değil.

Sonuç? Dünyanın dört bir yanındaki hükümetler, para politikasının sıkı kontrolünü sürdürürken orta vadede büyüme sağlamak için yapısal reformlara odaklanmalı. Enflasyon küresel olarak dizginlenmezse, dünyayı daha önce görülmemiş bir küresel krize sürükleyebilir.

Dünya Bankası’nın en son Küresel Ekonomik Beklentiler raporuna göre, Rusya’nın Ukrayna’yı işgali, COVID-19 pandemisinin verdiği zararı birleştirerek, uzun süreli bir zayıf büyüme ve yüksek enflasyon dönemine girebilecek olan küresel ekonomideki yavaşlamayı büyüttü. Bu, hem orta hem de düşük gelirli ekonomiler için potansiyel olarak zararlı sonuçları olan stagflasyon riskini artırıyor.

Küresel büyümenin 2021’deki yüzde 5,7’den 2022’de yüzde 2,9’a düşmesi bekleniyor – ocak ayında beklenen yüzde 4,1’den önemli ölçüde düşük. Ukrayna’daki savaşın kısa vadede faaliyeti, yatırımı ve ticareti aksatması, bastırılmış talep azalması ve maliye ve para politikası düzenlemelerinin geri çekilmesi nedeniyle 2023-24’te bu hızda gezinmesi bekleniyor. Pandemi ve savaşın verdiği zararın bir sonucu olarak, bu yıl gelişmekte olan ekonomilerde kişi başına düşen gelir düzeyi, pandemi öncesi eğiliminin yaklaşık yüzde 5 altında olacak.

Kaynak: Tera Yatırım-Enver Erkan
Hibya Haber Ajansı