AB gaz krizi ve stoklar

Kuzey Akım 1 kapanışı. Mayıs ayında Gazprom, Belarus ve Polonya’dan geçen ve Almanya ile diğer Avrupa ülkelerine gaz sağlayan önemli bir boru hattını kapattı.

Ardından haziran ayında, Nord Stream 1 üzerinden gaz dağıtımını yüzde 75 oranında azalttı – günde 170 milyon metreküp gazdan kabaca 40 milyon metreküpe indirdi.

Ardından, temmuz ayında Nord Stream 1’i bakım ihtiyacını gerekçe göstererek 10 gün süreyle kapattı.

Yeniden açıldıktan kısa bir süre sonra Gazprom, arızalı ekipman dediği için tedarik edilen miktarı 20 milyon metreküpe indirdi.

Şimdi boru hattı üzerinden Avrupa’ya tüm gaz tedarikini tamamen durdurdu.

Rusya, kış enerji kaynaklarının güvenilirliği konusunda zaten keskin bir tedirginliği arttıran bir hareketle onarım yapma gereğini öne sürerek Kuzey Akım 1 boru hattı üzerinden Avrupa’ya gaz akışını durdurdu. Bakımın 31 Ağustos’tan 2 Eylül’e kadar 3 gün boyunca yapılması gerekiyordu.

Son aylarda gaz akışı beklenen seviyelerin yüzde 40’ına düşürüldü. Temmuz ayında, planlı bakım için akış durduruldu ve 10 gün sonra ancak kapasitenin yalnızca yüzde 20’sinde yeniden başladı ve Moskova, Almanya’nın Rusya’ya uygulanan yaptırımlar nedeniyle hayati ekipmanı sağlamadaki başarısızlığını suçladı.

Rusya, Ukrayna’yı işgal ettiğinden beri Bulgaristan, Danimarka, Finlandiya, Hollanda ve Polonya’ya gaz arzını tamamen kesti ve diğer boru hatlarından gaz akışını azalttı.

Avrupa gaz talebi

-Gerçek talep

Oxford Enerji Araştırmaları Enstitüsü’nün “Doğal Gaz Programı” tarafından yayınlanan bir rapor, Avrupa gaz talebinin yaklaşık 2025 yılına kadar 2010 yılındaki seviyeye geri gelemeyeceği sonucuna varıyor. Dr. Anouk Honore, ülkelere ve sektörlere göre Avrupa gaz talebine ilişkin en kapsamlı bağımsız çalışmayı üretti:

Senaryolar, Avrupa bölgesindeki 35 ülkedeki doğal gaz talebinin 2010’da 594 Bcm’den 2020’de 564 Bcm’ye düştüğünü ve daha sonra 2030’da 618 Bcm’ye yükseldiğini gösteriyor. Yirmi yıl içinde sadece 24 Bcm çok karamsar görünebilir, ancak buna gerek yok. 2010-2013’te yaşanan keskin düşüşü unutun. 2013-2030 dönemine odaklanıldığında, daha sonra 88 Bcm ek gaz tüketilmesi bekleniyor.

Avrupa’da Enerji Kaynakları. Gazın daha çok enerji üretimi için kullanıldığı AB’de önemi arttı. Kaynak: Eurostat, IMF, Gazprom

Ters Senaryoda Gaz Akışları (BCM). Kaynak: Bruegel (2022), IMF, ENTSOG, GIIGNL, GIE, NPD

 Öngörülen talep

AB: Haftalık LNG İthalatı, 2022 fiili ve tahmini (Milyar metreküp). Kaynak: Bruegel (2022), IMF

 İngiltere, İrlanda, İspanya, Portekiz, İsveç ve Danimarka: Rus gazına çok az güvenerek, bu ülkeler böyle bir arz kesintisine uyum sağlayabilir. Düşük depolama kapasiteleri göz önüne alındığında, bu ülkelerde herhangi bir envanter birikmesi veya azalması, Avrupa’nın geri kalanı üzerinde çok az etkiye sahip olacaktır.

 Fransa, Hollanda ve Belçika: Bu ülkeler Rus gazına biraz bağımlıdır, ancak aynı zamanda LNG ithalat kapasitesine ve alternatif boru hattı tedarik yollarına doğrudan erişimleri vardır ve ayrıca uyum sağlayabilirler. Bu ülkelerde, komşu ülkelerdeki (Almanya ve Orta ve Doğu Avrupa) “korunan tüketimi” desteklemeye yardımcı olmak için stoklar minimum seviyelere düşürülür.

Türkiye: Türkiye, nispeten yüksek oranda Rus gazına bağımlı olan gaz yoğun bir ekonomidir (2020’deki toplam ithalatın yüzde 34’ü). Bununla birlikte, özellikle LNG ithalatı yoluyla, Rusya’daki açığın çoğunu karşılayacak ithalat altyapısına sahip görünüyor.

Finlandiya, Letonya, Litvanya, Estonya: Tarihsel olarak Rus gazına bağımlı olmalarına rağmen, bu ülkeler mevcut ve yakında piyasaya sürülecek olan alternatif ithalat kapasitesine sahiptir ve bu da fiziksel kıtlıklara uyum sağlamalarına ve bunlardan kaçınmalarına izin verecektir. Finlandiya’daki yeni yüzen LNG ithalat terminali ve Estonya’ya yeni bir boru hattının açılması göz önüne alındığında, bu ülkeler diğer ülkelere 2 milyar metreküp gaz daha ihraç edebilecekler.

Polonya: 2020’de doğal gazın yaklaşık yarısı Rusya’dan ithal edilirken, Polonya ekonomisi kömüre daha büyük bir tarihsel bağımlılık ile özellikle gaz yoğun değildir. Norveç’ten Danimarka üzerinden geçen yeni bir boru hattı, Ekim ayında açılacak ve ilk ithalat kapasitesi Ocak 2023’e kadar yıllık 2-3 milyar cm’ye yükselecek. Bu, Litvanya’dan yapılan LNG ithalatıyla birlikte, Rus gazının tam ikamesine izin vermelidir.

Bulgaristan, Romanya, Hırvatistan, Slovenya: Bu ülkeler grubu aynı zamanda eksikliklerden de kaçınabilir. Bulgaristan’da, toplam gaz tüketimine göre Rus gazının payı yüksek iken, gaz genel enerji karışımında daha az önemli bir rol oynamaktadır. Ayrıca Yunanistan ve Türkiye üzerinden alternatif tedarik yollarına da sahiptir. Romanya, iç tüketim ihtiyaçlarının çoğunu karşılayabilecek önemli bir yerli gaz üreticisidir. Hırvatistan, Rus gazına bağımlı değil ve İtalya üzerinden bir boru hattına da sahip olan Slovenya’ya tedariki desteklediği varsayılıyor.

Almanya ve Avusturya: Her iki ülke de Rus gazına oldukça bağımlı. Komşu ülkelerle nispeten güçlü boru hattı ağlarına sahip olmalarına rağmen, Almanya da dahil olmak üzere darboğazlar mevcuttur. Komşu ülkelerle olan darboğazları dikkate alarak ENTSOG (2022) tarafından yapılan analize dayalı olarak Rus dışı gaz ithalat akışlarını yaklaşık olarak hesaplıyoruz. Bu yaklaşımı kullanarak, tüketimin yaklaşık yüzde 15’i (15bcm) oranında bir eksiklik meydana gelecektir.

İtalya: Yetkililer, önümüzdeki 12 ay içinde Rus gazının yalnızca yaklaşık beşte ikisini değiştirebileceklerini belirttiler ve bununla tutarlı yeni gaz ithalat anlaşmaları üzerinde anlaştılar. Bu varsayım aynı zamanda ENTSOG (2022) tarafından yürütülen simülasyonlarda ima edilen zımni ithalat kapasitesi ile de tutarlıdır. Bunu verili olarak kabul edersek ve stokların azaldığı varsayılırsa, yıllık tüketimin yaklaşık yüzde 15’i kadar bir açık kalacaktır.

Çekya, Slovakya, Macaristan: Bu ülkeler Rus gazına yüksek oranda bağımlıdır ve ana alternatif tedarik yolları kısıtlı ülkelerden (Almanya, Avusturya, İtalya) geçmektedir. Bu onların girişlerini sınırlayacaktır. Önemli kıtlıkların ortaya çıkması ve bu bölgesel pazarı temizlemek için gereken fiyatın son derece yüksek olması muhtemeldir.

 Avrupa’nın doğalgaz ve LNG stok kapasitesi… Aşağıdaki tablo, 2021’deki AB gaz ithalat kapasitesini göstermektedir.

AB Gaz İthalat Kapasitesi ve Kaynağa Göre Arz 2021. Kaynak: Bruegel (2022), IMF, ENTSOG, GIIGNL, GIE, NPD

 Aşağıdaki şekil ülkelerin toplam depolama kapasitesini ve AB’nin toplam kapasitesine göre payını göstermektedir.

AB depolama kapasitesi (TWh ve pay) Kaynak: Avrupa Komisyonu

Avrupa Komisyonu’na göre, mevcut toplam AB gaz depolama kapasitesi 1110.7 TWh’dir (yaklaşık 113,7 bcm’ye eşdeğer), bu da Rusya’dan yapılan toplam yıllık gaz ithalatından daha azdır. Depolama kapasitesi AB genelinde eşit bir şekilde dağılmamıştır, beş ülke toplamın neredeyse dörtte üçünü oluştururken (Almanya, İtalya, Fransa, Hollanda ve Avusturya), daha küçük AB üye devletlerinin yaklaşık üçte birinin depolama kapasitesi yoktur. Bazılarının komşu ülkelerde depolanan gaza erişim düzenlemeleri olmasına rağmen, kendi depolama kapasiteleri bulunmamaktadır.

AB’deki doğal gaz stokları, Rus akışının azalmasına rağmen Temmuz’u yüzde 69 dolu olarak tamamladı ve Ukrayna’nın işgalini takiben 1 Kasım için AB çapında yeni yüzde 80 hedefini tutturma yolunda ilerliyor.

GIE AGSI verilerine göre, AB genelindeki gaz tankları 31 Temmuz’da 73 milyar cm3 içererek, yıldan yıla 13 milyar cm daha yüksek ve beş yıllık ortalamanın yüzde 1 altında, 2022’nin başından bu yana en küçük boşluk seviyesinde.

Avrupa Gaz Altyapısı verilerine göre bloğun 113 milyar metreküp (bcm) toplam gaz depolama kapasitesi yüzde 80 oranında dolu.

AB bu seviyeye, kendi kendine empoze ettiği 1 Kasım tarihinden iki ay önce ulaşmış olsa da, toplam gaz depolama kapasitesi, bloğun yıllık yaklaşık 400 bcm olan toplam gaz tüketiminin sadece yüzde 25’inden biraz fazlasını karşılayabilir.

Gaz depolama tesisleri tamamen doldurulabilse bile, bu Avrupa ülkeleri için en fazla üç ay ve endüstriyel gaz kullanımı ve ev tüketiminin diğer üyelerden daha yüksek olduğu Almanya gibi büyük ekonomilerde daha da az bir süre için yeterli olacaktır.

 Gaz krizinden kaynaklanan büyüme sorunları. Avrupa – ve özellikle Almanya – tarihsel olarak enerji ihtiyaçlarını karşılamak için Rus gazına çok bağımlı olmuştur.

Rusya, Temmuz ayında arzı kısıtlama niyetini açıkladığında, bir gün içinde Avrupa’da gazın toptan satış fiyatını yüzde 10 artırmıştı.

İngiltere Rusya’dan çok az gaz ithal etmesine rağmen, gaz fiyatları küresel olarak belirleniyor ve şu anda geçen yıl bu zamana göre yaklaşık yüzde 450 daha yüksek.

Analist Crystol Energy’nin CEO’su Carole Nakhle, “Piyasa şu anda o kadar dar ki arzdaki herhangi bir kesinti gaz fiyatlarında daha fazla artışa neden oluyor” diyor: “Bu, Avrupa ekonomilerinde yavaşlamaya neden olabilir ve resesyona giden yolu hızlandırabilir”.

Avrupa Komisyonu, soğuk bir kışla birleştiğinde Rusya’nın Avrupa’ya gaz arzının tamamen kesilmesinin, ülkeler önceden hazırlık yapmamaları halinde ortalama AB gayri safi yurtiçi hasılasını yüzde 1,5’e kadar azaltabileceğini söyledi.

 Avrupa ne yapıyor? Avrupa, yapabileceği tüm alternatif gaz kaynaklarını sıraladı: Amerika Birleşik Devletleri’nden gemi ile gelen LNG sevkiyatları ve Norveç ve Azerbaycan’dan daha fazla boru hattı gazı. Ancak LNG, boru hattı gazından çok daha pahalıdır.

Almanya, sera gazı emisyonlarını azaltmak için kapatacağı kömür santrallerini çalışır durumda tutuyor. Ayrıca, kapatacağı iki nükleer santrali yeniden etkinleştirme seçeneğini de koruyor.

27 ülkeden oluşan AB, önümüzdeki Mart ayına kadar gaz kullanımını yüzde15 oranında azaltma planını onayladı. Ancak bu koruma önlemleri şimdilik üye ülkelerde isteğe bağlı.

Ulusal hükümetler bir dizi önlemi onayladı: Rus gazı için fahiş fiyatlar ödemek zorunda kalan kamu hizmetleri için kurtarma paketleri, zor durumda kalan haneler için nakit para ve vergi indirimleri.

Örneğin Almanya, tüketicilere yönelik 65 milyar avroluk (64,3 milyar dolar) üçüncü bir destek paketini onayladı. Bu tür harcamalar ulusal açıkları artıracak ama aynı zamanda ekonomistlerin bu yılın sonu ve gelecek yılın başı için öngördüğü gerilemeyi de yumuşatacak.

 Sonuç? AB, dünyanın en büyük doğal gaz ithalatçısıdır. Tedarik kaynaklarının çeşitlendirilmesi bu nedenle hem enerji güvenliği hem de rekabet gücü için çok önemlidir. Tüm üye devletlerin likit gaz piyasalarına erişiminin sağlanması, AB Enerji Birliği’nin temel amacıdır. LNG kargoları dünya çapında çok çeşitli farklı tedarikçi ülkelerden temin edilebilmektedir; LNG, AB’nin gaz arzı çeşitliliğine gerçek bir destek verebilir ve dolayısıyla enerji güvenliğini büyük ölçüde iyileştirebilir.

Bugün, Batı Avrupa’da LNG ithalat terminallerine ve sıvı gaz piyasalarına erişimi olan ülkeler, olası arz kesintilerine tek bir gaz tedarikçisine bağımlı olanlardan çok daha dayanıklıdır. Küresel LNG pazarı, ABD veya Avustralya gibi yeni tedarikçilerin girişiyle dinamik bir gelişme yaşıyor.

AB’nin bugünkü gaz talebi yaklaşık 400 milyar metreküptür (bcm) ve şu anda benimsenen politikalara dayalı olarak, önümüzdeki yıllarda nispeten sabit kalacağı tahmin edilmektedir. Yurt içi gaz üretiminde beklenen düşüşün doğalgaz ithalatını da etkilediğini belirtmek gerekir. Bununla birlikte, 2030 enerji ve iklim hedeflerine ulaşmak için tasarlanan diğer politikalar, özellikle ısıtma ve sanayideki enerji verimliliği iyileştirmeleri nedeniyle gaz kullanımında azalmaya yol açabilir.

AB üyesi ülkeler, Rusya’dan gaz tedarikinde kesintiler nedeniyle kış mevsimi öncesinde doğal gaz tasarrufu sağlamak ve olası yeni duruma hazırlanmak için 26 Temmuz’da doğal gaz talebini son beş yıldaki ortalama tüketimlerine kıyasla bu kış gönüllü olarak yüzde15 oranında azaltma konusunda anlaşmaya vardılar.

Avrupa Konseyi’ne göre, önlemlerden bazıları, elektrik sektöründe gaz tüketiminin azaltılması, bazı endüstrilerde yakıt değişiminin teşvik edilmesi, ulusal bilinçlendirme kampanyalarının kabul edilmesi ve ısıtma ve soğutmanın azaltılmasına yönelik yükümlülüklerin uygulanmasını içeriyor.

Şimdi, Avrupa’nın yaklaşan kışı atlatabilmesi, kıtanın Kuzey Akım 1 üzerinden Rusya’dan nasıl daha fazla gaz alabileceğine, diğer tedarikçilerden sıvılaştırılmış doğal gaz şeklinde nasıl satın alabileceğine, bu kış hava koşullarının ne kadar şiddetli olacağına ve Avrupa ülkelerinin ne kadar gaz alabileceğine bağlı.

Kaynak: Tera Yatırım-Enver Erkan
Hibya Haber Ajansı