10 soruda enflasyon muhasebesi

1. Enflasyon muhasebesi nedir?

Esasında enflasyon muhasebesi Vergi Usul Kanunu’nda enflasyon düzeltmesi olarak tanımlanmaktadır.  Genel anlamda enflasyon düzeltmesi, paranın satın alma gücündeki değişmeler nedeniyle gerçek durumu ifade edemeyen mali tabloların, gerçek durumu ifade eder hale gelmelerini sağlamak üzere düzeltme işlemine tabi tutulmasıdır.

2. Enflasyon düzeltmesi nasıl uygulanır?

Enflasyon düzeltmesi, mali tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetlerin Türk Lirası değerlerinin, tablonun ait olduğu tarihteki değerine yükseltilmesidir. Düzeltme, parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayıları ile çarpılması suretiyle gerçekleştirilecektir.

3. Mevcut koşullarda enflasyon düzeltmesi neden önemlidir?

Enflasyon düzeltmesi, mali tabloların uzun yıllar süren yüksek enflasyonun etkisinden arındırılması, böylece vergileme üzerindeki enflasyondan kaynaklanan olumsuzlukların giderilmesi ve mali tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücünü gerçek değerinde göstermesi açısından önemlidir.

4. Bu düzeltme işlemi şirketlere ek vergi yükü getirecek mi?

31/12/2023 tarihli mali tabloların enflasyon düzeltmesine tabi tutulması sonucu oluşan düzeltme farkları geçmiş yıllar kâr/zararı hesabında gösterilecektir. Bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl kârı vergiye tabi tutulmayacak, geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmeyecektir.

Ancak 2024 ve takip eden hesap dönemlerine ait vergi matrahı, düzeltilmiş bilançoya göre tespit edilecektir. Geçici vergi dönemleri ve hesap dönemi sonu itibariyle oluşan kâr ya da zarar, ‘Enflasyon Düzeltme Hesabı’nın bakiyesine göre bulunacaktır. ‘Enflasyon Düzeltme Hesabı’nın bakiyesi, ‘Enflasyon Düzeltmesi Kârları/Zararları’ hesapları aracılığıyla ‘Dönem Kârı veya Zararı Hesabı’na devredilerek kapatılacak ve oluşan bakiyeye göre işletmenin dönem kâr ya da zararı görülmüş olacaktır.

Örneğin sabit kıymetlerin 2024 yılından itibaren düzeltilmesi sonucu oluşan enflasyon düzeltme farkı (31/12/2023 düzeltilmiş değer ile 31/03/2024 düzeltilmiş değer farkı gibi) öncelikle vergiye tabi gelir olarak dikkate alınacak, amortismanları ise düzeltilmiş değerler üzerinden hesaplanacaktır. Bu durumda verginin değer artışları üzerinden önceden ödenmesi söz konusu olacaktır. Amortismana tabi olmayan arsa, iştirak hisseleri gibi amortismana tabi olmayan parasal olmayan kalemlerin 2024 ve sonraki dönemlerde enflasyon düzeltmelerinin oluşturduğu vergi etkisi ancak bu arsa veya iştirak hissesi satıldığında telafi edilebilecektir.

Burada şirketlerin bilançolarındaki öz kaynak ve parasal olmayan kalemlerin dağılımları da önemli bir husus. Enflasyon düzeltmesi 2024 yılı için bazı şirketlerde vergi matrahını artırıcı, bazılarında ise azaltıcı etki yaratacak. Cari dönem düzeltmelerinde düzeltmenin yapıldığı dönemde gerçekleşen enflasyonun yüksek olması bu etkiyi artıracaktır.

Genel olarak şöyle ifade edilebilir. Enflasyon düzeltmesi;

01.01.2024 tarihi itibariyle, bilançosunun özkaynağı güçlü, parasal olmayan pasif toplamları, parasal olmayan aktif toplamlarından fazla olan işletmeler için zarar etkisi yaratacağından daha az vergi ödemelerini sağlayacak,

01.01.2024 tarihi itibariyle, bilançosunun özkaynağı düşük, parasal olmayan pasif toplamları, parasal olmayan aktif toplamlarından az olan işletmeler için kâr etkisi yaratacağından daha çok vergi ödemelerine neden olacaktır.

5. 2023 yılı düzeltmesinin hiç mi vergi etkisi olmayacaktır?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi sonucu hesaplanan tutarlar, izleyen dönemde enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağına bakılmaksızın, izleyen dönemin başlangıç değerleri olarak dikkate alınacaktır.

31/12/2023 yılı bilançosunda yapılacak düzeltme işlemleri doğrudan vergi etkisi yaratmayacaktır. Ancak 31/12/2023 bilançosunda düzeltilen parasal olmayan kalemler, 2024 ve sonraki yıllarda düzeltilmiş değerleri üzerinden gider, maliyet veya gelir unsuru olarak dikkate alınacaklarından 2023 yılı bilançosunun düzeltilmesi 2024 ve takip eden yıllarda dolaylı olarak vergi etkisi yaratacaktır.

6. Yıl sonunda ne olacak?

2023 hesap dönemi sonuna ait bilançonun düzeltilmesi sonucu hesaplanan tutarlar, izleyen dönemde enflasyon düzeltmesi yapılıp yapılmayacağına bakılmaksızın, izleyen dönemin başlangıç değerleri olarak dikkate alınacaktır.

Enflasyon düzeltme şartlarının varlığına bağlı olarak, 01/01/2024 tarihinden sonraki döneme ait düzeltme işlemleri, enflasyon düzeltmesine tabi tutulmuş 31/12/2023 tarihli bilançoda yer alan düzeltilmiş değerler üzerinden yapılacaktır.

7. Kimler enflasyon düzeltmesi yapacak?

Enflasyon düzeltmesi, kolektif, adî komandit, adî şirketler ve iş ortaklıkları dâhil kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir veya kurumlar vergisi mükellefleri tarafından yapılacaktır. Yani bir işletmenin enflasyon düzeltmesi yapması için iki şart öngörülmüştür: Gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olmak, bilanço esasına göre defter tutmak.

8. Enflasyon düzeltmesi hangi varlıklar için yapılacak?

VUK kapsamında yapılacak enflasyon düzeltmesi sadece mali tablolardan sadece bilançoya uygulanacaktır. Bilançoda yer alan kıymetler parasal ve parasal olmayan kıymetler şeklinde iki gruba ayrılmaktadır. Parasal kıymetler enflasyon düzeltmesine tabi tutulmayacaktır. Zira bilançoda görünen parasal kıymete ait değer, bilanço tarihi itibarıyla o kıymetin satın alma gücünü de göstermektedir. Ancak bilançoda görünen parasal olmayan kıymetlere ait değerler, bilanço tarihi itibarıyla bu kıymetlerin satın alma gücünü gösteren değerler olmadığından, parasal olmayan kıymetler enflasyon düzeltmesine tabi tutulacaktır. Parasal olmayan kıymetler genel bir ifade ile enflasyona karşı nominal değeri aynı kalmakla birlikte satın alma gücünü koruyan bilanço kalemleri olarak tanımlanabilir.

Örnek olarak;

• Hisse senetleri,

• Stoklar,

• Mali duran varlıklar (iştirakler, bağlı ortaklıklar),

• Maddi olan ve olmayan duran varlıklar

• Gelecek aylara/yıllara ait giderler/gelirler,

• Mal ve sabit kıymet alımı için verilen Türk Lirası cinsinden avanslar sayılabilir.

9. Şirketler bu düzeltmeye hazır mı?

İlk enflasyon düzeltmesinin yapıldığı 2003 ve 2004 yılarından bu yana ticari hayatını sürdüren şirketler uygulamaya çok yabancı değiller. Ancak 2004 yılında yapılan düzeltmenin sadece 1 yıl için uygulanması nedeniyle şirketler genellikle ERP/muhasebe sistemlerinde enflasyon düzeltmesi ile ilgili bir uyarlama yapmayı tercih etmemişlerdi. Üzerinden neredeyse 20 yıl geçtiğinden o günleri hatırlayanlar olsa da bu konuda tecrübe sahibi kişi sayısının az olduğunu söyleyebiliriz.

Tam da bu nedenle, şu anda şirketlerin mali işler birimlerinin en önemli gündem maddelerinden biri enflasyon düzeltmesi. Şirketlerin önemli bir kısmı bir taraftan etki analizlerini (kâr/zarar analizi, vergi etkisi) yapmakta, diğer taraftan ise uygulamayı hatasız olarak nasıl yapabilecekleri konusunda çalışmalarını sürdürmektedirler. Burada öne çıkan konu kullanılan ERP/muhasebe sistemine uyarlanabilecek bir enflasyon muhasebesi çözümü olup olmadığı veya enflasyon düzeltmesi hesaplamalarının ERP/muhasebe sistemi dışında hesaplanıp sadece düzeltme kayıtlarının muhasebe sistemine kaydedilmesinin uygulanabilirlik, fayda ve maliyet açısından analiz edilmesidir.

10. Bu düzeltmenin yapılması mecburi mi?

Uygulama ihtiyari olmayıp, şartların gerçekleşmiş olması halinde kapsama giren mükellefler tarafından zorunlu olarak yapılması gereken bir düzenlemedir.

Hibya Haber Ajansı